Tazelenme Üniversitesi derslerimiz Yüksek Mimar Ertuğrul Aladağ'ın "Karya'dan Günümüze Konut Mimarisi" adlı sunumu Üniversitenin her zamanki sınıfında yapıldı. Mimar Ceren Özkan bilgisayar başında sunuma yardımcı oldu.
Sunum, görsel eşliğinde iki saat sürdü.
Anlattıklarının bir özetini bana gönderdi, Ertuğrul arkadaşım. O metni kullanarak yazıyı tamamlıyorum.
" Bafa Gölü, Latmos Dağlarındaki kaya resimleri, bu bölgenin yedi-sekiz bin yıl önceden beri insan yaşamı izleri taşıdığını göstermektedir. Çizgisel resimlerde tapınma, törensel esintiler sezilmektedir. Resimlerde kadınlar iri kalçalı şekilde yandan, erkekler de başlarında taç benzeri takılar varmış, cepheden çizilmiştir. O zamanki yaşantıdaki konutlardan iz yoktur. Ama daha sonradan sıkça görüldüğü gibi büyük olasılıkla toprak damlı barınaklar şeklinde olması gerekiyor.
I.O. 500-1000'li yıllara kadar da bu türden evler yapıla gelmiş olmalıdır. Örneğin Pegasa'da toprak damlı, hücreler şeklinde, alt katlarında hayvanların da barındığı konut izleri ortaya çıkarılmıştır.
"Antik Çağ " dediğimiz I.O. 500'lü yıllardan sonra da zenginler kiremit damlı konutlar yaptırmışlardır. İç avlulu olan bu büyük konutlar tüm antik kentlerde görülmektedir. Ancak halka ait konut izleri yoktur.
Karya'daki antik kentlerin orta çağdaki dönüşümlerinde, tapınakların kiliseye çevrildiğinin izleri görülmektedir. Tapınaklara sadece seçkinler girebilirlerken, kiliselere tüm halk girebiliyordu. Yani, halkın önemi arttı ve beraberinde günümüzdeki köy evleri, sokakları, meydanları oluştu. İşte buradan yola çıkarak öncelikle köylerdeki toprak damları araştırdım. Karya Bölgesindeki köylerin hepsinde değil ama hâlâ toprak dam bulunduran kıyısından-dağlarına uzanan inceleme alanı seçtim. Bu araştırmalar sonucunda da, deniz kenarı arasında daha önce yakınlarındaki toprak damların sarnıçlara su toplama amaçlı havuz biçimli damlarının olduğu, yükseklerdeki ormanlık ve bol yağışlı yerlerde de suyu evden uzaklaştıran saçaklı damların yapıldığını tespitledim. Ayrıca deniz kenarı yakınlardaki toprak damların daha küçük, ormanlık dağlardaki toprak damlı evlerin daha büyük olduğuna da tanık oldum. Coğrafyanın gerçekleri bu konutlarda netçe görülüyordu.
"Dağlarda Çuvalla, Kıyıda Keseyle" deyimi bu gerçeği açıkça gösteriyordu. Diğer farkların başında yöresindeki ormanlık oranı geliyordu. Uzun ve güçlü ağaçları olan yörenin toprak damı uzunlamasına büyükken, ormansız kurak yörenin evleri de küçük ve işlemesiz ağaçlarla yapılmıştı. Diğer farklardan biri de heyelan bölgesinde ve tası zayıf olan yörenin evlerinde toprak damın ağırlığı tasıyi kalın dikmelerle doğrudan zemine iletilecek şekilde inşa edilmişliğiydi. Bu türden farklar olsa da iç mekan kullanımındaki kiler, ambar, yunmalik(banyo) ve alt kısmın ahır olması genelde ortaktır. Binlerce yıldır kullanılmış olan bu toprak damlar güvenli ve sıhhiydi. Yiyecekler de ev içindeydi, hayvanlar da.
19. YY' a gelindiğinde ise çatılı, kiremit damlı konak tipi evlerin ortaya çıkmaya başladığını görüyoruz. Adalar üzerinden gelenler, Kırım'dan, Balkanlardan, Rumeli'den gelenler mevcut toprak damları satın alıp ve kısmen yıkıp konak tipi taş-ahşap karkas ve çatılı evlerden yaptırmaya başlayınca, toprak damlar hızla azalmaya başlamıştı. Bu değişim zamanla köylerde (1 asır sonra olsa da) oldu ve artık kıyılar hariç, ta bu binlerce yıllık toprak dam konut mimarisi kayboldu. Yirmi-otuz yıl önce yaptığım araştırmalar sayesinde bu son toprak damları tespit edebilmiştim. Koruma altına alınmayan (kıyılar dışındaki ) bu konutları, koruma altına alınsa da diğer çatılı konaklar da izlemektedir. Maalesef bürokrasideki tıkanıklık bu son konut tiplerini de tarihten silmektedir."
Derste Muğla ve ilçelerdeki Tazelenme Üniversitesi kurucusu Prof. Dr. Muammer Tuna, Asar'da arkeolojik kazıyı başlatan ve bu günlerde devam eden Prof.Dr. Adnan Diler dersi dinledi.
Kazı yeri hakkında bilgi veren hoca önümüzdeki hafta teknik gezi yapılabileceğini söz etti. Hemen sınıfça gezi yapılmasına karar verdik, önümüzdeki hafta.