GÜÇ ŞARTLARDA YAPTIĞI ÇALIŞMALARLA YÖREMİZE ZENGİNLİKLERİMİZİ
BİZE ÖĞRETEN İNGİLİZ TARİHÇİ VE BİLİM ADAMI GEORGE BEAN (1903-1977)
Doğum yerim Konya’dan gelip Akyaka’ya yerleştikten sonra yaşadığım Ege ve Karia bölgesinde çok parlak bir uygarlığın izlerinin farkına vardım. Mühendis gözüyle ben de karınca kararınca araştırmaya yöneldim.
Üç farklı grup tarihçi olduğunun farkına vardım. İlki genel tarihi yazanlar, Bunlara iki örnek vereceğim. Arif Müfit Mansel’in (1905-1975) “Ege ve Yunan Tarihi, ikincisi Amerikalı Tarihçi Will Durant’ın (1885-1981) 1935-1975 yıllarında yazdığı 11 cilt dünya tarihi. İTÜ de öğrenci iken Amerikan Kütüphanesi Beyoğlu’nda bugün Yunan Konsolosluğunun bulunduğu binada idi. O yıllarda İngilizcem yetersizdi. Ama sık sık bu kütüphaneye uğrar okumaya çalışırdım, en azından resimlerinden haritalardan pek çok şey öğrendiğimi sanıyorum.
İkinci gurupta ise bizzat yöremizde gezerek güç şartlarda kamp kurarak yazıtları okuyarak, genel tarihi bilgilerle karşılaştırarak antik kentlerimizi ortaya çıkaran değerli bilim adamlarıdır.
Ben bunların başına George Bean (1903-1977) koyuyorum. Şimdi içinde yaşadığımız coğrafya ham, yol ve barınacak yerlerden yoksundu. Kendisi kamp kurarak kendisine yardımcı olan personelle yemeğini ve çayını pişiriyordu.
Prof. George Bean, İngiltere’de Cambridge Üniversitesi'ni mezun oldu. İngiltere'de 1926-1943 yılları arasında klasik Grekçe dersleri verdi. 1943-1968 yılları arasında tam 25 yıl İstanbul Üniversitesi'nde filoloji derslerini yürüttü. 1965 yılında onursal profesörlük unvanı verildi. Batı ve güney Anadolu'daki antik kentler konusunda çalıştı. Çevre hakkında en önemli araştırmaları yaptı. Başlıca eserleri:
1. The Rhodian Perae (1954) – Rodos Karşıyakası, (İdyma, Pisi, Mogola gibi)
2. The Carian Coast III- J.M. Cook ile "Annual of the British Scholl at Athens, vol.52 -1957
3. Aegean Turkey -London 1966 Ege Türkiyasi
4. Turkey's Southern Shore -London 1968 Türkiye’nin Güney Kıyıları
5. Turkey beyond the Meander- London 1971- Menderes’in ötesi (Karia Bölgesi) Bu Türkçe’ye çevrilmiştir.
6. Lycian Turkey- London 1978 (Likya Bölgesi)
Ben tüm kitaplarını okuyabilmiş değilim, bunu bir eksiklik kabul ediyorum. Listedeki 3 ve 6 numaradakileri kitapları maalesef edinemedim.
Üçüncü grupta seçtiği ve doğru kabul ettiği, özel bir görüşü ve arzuyu eksik incelemelerle tarih yapmaya kalkanlar da bulunmaktadır. Buna da bir örnek vermek isterim Prof. Umar Karia bölgesinde hiç Hititler hüküm sürmediği halde kelime benzeşimleri ile Karia’daki kentlerin tümünün isimlerinin Hititçe olduğu savı. Bunları bilim ve tarih perspektifinde yeniden gözden geçirilmesinin ve bilimsel doğrulara gitmenin gerekli olduğuna inanıyorum.
Son olarak George Bean ile bazı anılara yer vereceğim. Gezdiğim ve araştırmalarda bulunduğum Yerkesik ve Elmalı vs köylerinde onu tanıyanlara rastladım, çok uzun boylu bir kişi imiş, köylüler ona Binbey ismini vermişler.
Ben kendisini görme fırsatını yakalayamadım. Kitaplarıyla tanışmam şöyle oldu. Akyaka’da evimi alınca Osmanlı Hanedan mensubu Selim Adham (Ethem) eşi Chrisse (Azize) Adham ile tanıştım. Eşi Selim Bey o zaman daha Suudi Arabistan’da idi, eşi Londra’lı zengin turistlere Akyaka’da rehberlik yapıyordu. Ben de hevesliyim kitaplardan bazı bilgiler toplamaya başlamıştım. Chrisse bana çevre tarihi hakkında sen de bilgiler var mı dedi. Ben de elimdekileri verdim. Bunları geri verdiğinde teşekkür etti, ama yüzünden pek beğenmediğini hissettim. Bana döndü George Bean’ı okudun mu dedi. O da kim bilmiyorum dedim. Bende onun İngilizce (liste 5) Karia hakkında kitabı var, Onu okumalısın dedi. Ben o zaman Konya’da idim. Kitabı bir kışlığına verebilir misin dedim. Kitabın o tarihler de Türkçesi yoktu. Kitabı aldıktan sonra bir kış okudum, İngilizcem daha zayıftı, okudum az anladım, döndüm bir daha okudum, döndüm bir daha okudum.
Bana bu ufku açan halen Sapanca civarına yaşayan Azize Adham’ı (Chrisse) şükranla anıyor ve hanedan mensubu çok değer verdiğim ve halen yaşamayan Selim Adham’i (1939-?) rahmetle anıyorum. Hayatımda rastladığım en olgun insandı.
Son olarak şunu belirtmek isterim. Her yabancıya kuşku ile bakıyoruz, siyasiler konusunda haklı olabiliriz, ama Bilim Adamlarına güvenmeliyiz, bir adım daha ileriye gitmek için onlardan öğreneceğimiz o kadar çok şey var ki.
George Bean’dan sonra köprünün altından çok sular geçmiştir, bölgemizden çok değerli tarihi güzellikler ortaya çıkmaktadır. Pek çok verilere ulaşmaktayız. Ama da bunları iyi değerlendirebilmek için önce George Bean değerlendirmeleri ön olmalıdır.