MATEMATİKÇİ VE SU MÜHENDİSİ İSKENDERİYELİ HERON (10-70)
MEHMET BİLDİRİCİ
Cumhuriyet dönemi ile Türk aydını batı klasikleri ile tanışmaya başlamıştır. 1940'lı yıllarda pek çok batılı yazarlar ve sanatçılar başta eski Yunan düşünür ve filozofları Türk aydınına tanıtılmıştır. Ben bunu büyük bir kültür devrimi kabul ediyorum. Ondan önce batılı bazı yazarların sadece birkaçı (Moliere) Türkçeye çevrilmişti.
Bundan önceki yazılarımda belirttiğim gibi Abbasiler döneminde İslam coğrafyasında eski Yunan bilgin ve yazarları Avrupa'dan önce bu coğrafyada farkına varılmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu çok geniş sınırlara ulaşmasına karşı bir kültür geliştireme-miştir. Gerek dil gerek tarih olarak Arap ve Fars etkisinde kalmıştır. Araplar Roma için Rum deyimini kullanmış bizde onlardan almışız. Esas ismi Aleksandır olan Makedonya Kralına İskender, Platon'a ise Eflatun denilmiş bizlerde onu kullanmışız.
Geçmişimizi iyi anlayabilmek için İslam coğrafyasının önemli fikir ve bilim adamları iyi bilinmelidir diye düşünürüm.
Bu ilkeler ışığında dünyanın ilim ve kültür merkezi İskenderiye de (Aleksandiriya) yaşamış bir mühendis ve bilim adamı incelenecektir.
Heron İskenderiye'de yaşamış Yunanlı matematikçi ve mühendistir. Pek çok kitap yazmış 13 adedi bugüne gelebilmiştir.
Heron buhar gücüyle çalışan AEOLIPILE (Aeolos-Rüzgar tanrısı pile=top) adında bir cihazın mucidi olarak tanınır. Karada ise rüzgâr enerjisi ile çalışan Yel Değirmenlerinin mucididir. Kendisinden önce aynı kentte yaşayan Ktesibios'un (M.Ö 282-222) görüşlerinden yararlanmıştır. Ktesibios da kendisi gibi Yunanlı mühendis ve mucittir. Su saatini yapmıştır.
Heron'un ünlü İskenderiye Kitaplığında çalıştığı için kitapları için ders notları niteliğindedir.
Yazıda 3 önemli eserinden özet verilecektir.
MECHANİCA
Üç kitaptan oluşur, ilkinde statik ve hareket konuları işlenir. İkinci kitapta ağır cisimlerin kaldırılması için mekanizmalar önerilir. Üçüncü kitap bir nevi öncü vinç hakkındadır.
PNÖMATIKA
Sıvı basınca ile yaptığı oyuncaklar incelenir. İlk robot oyuncaklar incelenir.
METRİCA
Gene üç kitaptan oluşmaktadır. İlk kitapta çeşitli cisimleri alanları ile ilgili formüller verir. Burada bir düzgün çokgenin kenar uzunluğunu bir katsayı ile vermektedir. Bunun M.Ö 2000'lerde Babil'de bilindiği anlaşılmaktadır. Babil uygarlığının da eski Yunan da ne kadar etkili olduğu görülmektedir.
Heron'un icatlarından biri de sihirli sürahidir.
Sürahinin sapında bir delik vardır; sürahideki suyu boşaltmaya çalışan kişi, eğer bu deliği parmağıyla kaparsa su akmaz, açarsa tekrar akar. Gösterilerde suyun bazen akması bazen akmaması seyircilere hayli eğlenceli gelmiştir.
Sonuç olarak Heron'un bilinmesi, ortaçağ İslam bilginlerinin anlaşılması da daha kolaylaşacağın inanıyorum.
Yazıma sihirli sürahinin bir resmi eklenmiştir.
Ek alanı