ORTA ÇAĞDA YAŞAMIŞ BÜYÜK FİLOZOF FARABİ (872-950)
MEHMET BİLDİRİCİ
Orta Çağda Mezopotamya, Mısır ve Eski Yunan'da oluşan dünya uygarlığının temeli atılmış, aradan geçen yüzyıllar içimde yeni ortaya çıkan dinlerin de etkisi ile şekil ve kalıp değiştirmiş ama yeni gelişen uygarlıklarda derin izler bırakmıştır. Orta Çağda yeni sahneye çıkan İslam eski Yunan düşünce ve felsefesinin sentezi ile Ortaçağ'da büyük hizmetler gerçekleştirmiş ve yeni Çağa geçişi sağlamıştır. Eski çağın hüküm sürdüğü çok geniş bir coğrafyada İbni Sina (980-1037) ve İbni Rüşt (1128-1166) gibi filozoflar o zaman karanlık çağı yaşayan Avrupa'ya Büyük Filozof Aristo'yu anlatmaya çaba göstermişlerdir.
Başta Müslüman Araplar, İranlılar, İran kökenli Sogd'lar gene İran kökenli İskitler İbraniler, Ermeniler, Süryaniler hep Eski Yunan düşünce ve felsefesi ile bir şekilde irtibat kurmuşlardır.
Ben yıllardır düşünürüm acaba Orta Asya'da yaşayan Türkler atalarımız Eski Yunan düşünce ve Felsefesine ulaşabildiler mi? Buna vereceğim en yakın cevap Farabi olacaktır..
Farabi fikirleri ile Asya içleri, İran Arap Dünyası İbraniler Endülüs Emevileri Avrupa gibi çok geniş bir coğrafyada fikirleri etkili olduğu halde Eski Yunan'da Büyük Filozof Aristo'ya kadar uzanabildiği halde hayatı hakkında yeterli bilgiler bulunmamakta olanlar da rivayetlere dayanmaktadır.
Doğum yeri milliyeti hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Bu yazımda bunları irdelemeye çalışacağım.
Önce Farabi nerede doğdu milliyeti nedir. Doğum yeri olarak iki yer ileri sürülür. Kazakistan Farab ve Afganistan Horasan'da Faryap. Kazakistan'da doğumu dolayısıyla biz Türk Kökenli olduğunu savunuruz.. Buna karşılık Horasan'da doğduğu ve İranlı bir ailenin çocuğu olduğu kabul edilir. Farabi 100-160 arasında kitap yazmıştır. Bütün eserleri Arapçadır. Arapça ana dili değildir. Sonradan öğrenmiştir. Eserlerinin dip notlarında Farsça, Sogd'ça ve Yunanca dip notlara rastlanır. Maalesef hiç Türk dilinde eseri yoktur.
Sonradan öğrendiği Arapça dilinin felsefeye uyarlanmasında çok büyük katkısı olmuştur.
Farabi çok karmaşık bir kültür ortamında yaşamış Hıristiyan Yahudi bilim adamları ile de temas etmiş Yunanca öğrenmiş Aristo'nun Organon isimli Mantık kitabını İslam ile sentez yaparak yeniden yazmıştır.
İslam dünyasında Üstad-ı Sanidir. (İkinci Üstad). İlk Üstad ise Aristoteles'dir (MÖ 382-322). Aynı zamanda doğa filozofudur. Mısır İskenderiye'de yaşamış Batlamyus'un (100-170) izinden gitmiştir.
Görüşleri Asya içlerinden İran'a Arap dünyasına (Halep, Şam Bağdat, Mısır) hatta İspanya da Müslüman Endülüs Emevilerine kadar çok geniş bir Coğrafyada yayılmış kabul görmüş, etki altına almıştır. 12 yüzyılda eserleri Latince'ye çevrilmiş Avrupa'da etkili olmuş, Avrupalılar onu ALFARABUS olarak isimlendirmişlerdir..
Bu geniş coğrafyada Ortaçağda Arap İslam bilgin ve filozofları zamanın lideri iken bugün İran Afganistan ve Arap coğrafyası bilimden uzak koyu bir fanatizmle yönetilen kadını yok sayan bir duruma gelmiştir.
Farabi mantık, metafizik ile uğraşmış yeni sentezlere gitmiştir. Bu benim bilgimin kariyerimin üstünde bir konudur. Hayatı ve yaşamını inceleme amaxındayım.
Ben uzun incelemelerim sonucu Büyük İskender ile Asya'ya yayılan Helenizm'in zaman içinde tesirini kaybetmesine ve İslam'ın katı kurallarının öne çıkmasına ve hâkim olmasına bağlıyorum. Tabi Cengiz Han ve Moğolların tüm Asya ve ön Asya'yı zapt etmeleri yakıp yıkmaları da bir başka etkendir.
Kazakistan, İran ve Türkiye onun anılarına sahip çıkmış ve hep posta pulları çıkarmıştır. Dahi filozof Farabi Şam'da ölmüştür.
Anısı önünde saygı ile eğiliyorum