Değerli okuyucular, Bodrum Kalesini önceki yıllarda defalarca gezmiş ve yazmıştık da. Ama SUALTI MÜZESİ' ni yazmamıştık. Şimdi kaleyi gezmişken SUALTI' nı da gezip gördük ve onu da yazmanın zamanı geldi. Gerek levhalarda, gerekse Google' da yeterince bilgi ve belge var. Biz de bu bilgileri harmanlayarak bilmeyen, görmeyenler için SUALTI MÜZESİ' ni anlatmaya, tanıtmaya çalışacağız.
Bodrum' da Bir Sualtı Arkeoloji Enstitüsü ve Araştırma Merkezi: 1958 yılında Gazetevi ve Araştırmacı Peter Throckmorton, sünger dalgıçları ile ilgili bir araştırma yapmak için Bodrum ve civarını ziyaret ederken sünger dalgıçlarından çok eski bir batık geminin olduğunu öğrenir. Bu batık, süngercilerin anlattığı kadarıyla GELİDONYA BURNU' nda idi ve batıkta bolca bakır külçeler bulunuyordu. Throckmorton, bu külçelerin Tunç Devri' ne ait olabileceğini düşündü ve bu alana daldı. Bu dalış, Su Altı Arkeolojisi Bilim Dalı' nın ortaya çıkmasına ve SUALTI ARKEOLOJİ ENSTİTÜSÜ' nün kuruluşuna yol açan tarihi bir dalıştı. Throçkmorton, o yıllarda Türkiye' de Gordion Antik Kentinde arkeolojik kazı yapan Prensilvanya Üniversitesi ile irtibata geçip, Gordion Kazı Ekibinde yer alan George BASS ile görüştü. İkisi bu batığın kazısının yapılmasına dair girişimlere başladılar. 1960 yılında George BASS, Peter Throçkmorton ve genç dalgıçlardan oluşan ekibi ile ilk defa Gelidonya' da kara kazılarında kullanılan sistematik arkeolojik kazı tekniklerini uygulayarak dünyadaki ilk bilimsel sualtı kazısını gerçekleştirdi. Böylece tüm dünyada sualtı arkeolojisi bilim dalı, 1960 yılında Türkiye' de George BASS tarafından başlatılmış oldu. (Adrasan gezimizde bu batıkla ilgili araştırmayı yapmış ve yazmıştık)
Bu kazı sonrasında sualtı çalışmalarına devam eden George BASS, 1960' lı yılların başında o dönemdeki Milli Eğitim Bakanlığı'na başvurarak Bodrum Kalesi' ni arkeoloji müzesine dönüştürmek istedi. Kültür Bakanlığı, 1971 yılında kuruldu ve o zamana kadar arkeolojik faaliyetlere Milli Eğitim Bakanlığı bakıyordu. Alınan izinlerden sonra kişisel parası ile ilk sergi salonlarının oluşturulmasını sağladı. Daha sonraki yıllarda da INA kazılarından su yüzüne çıkarttığı oldukça büyük miktardaki buluntunun konservasyonunu (resim, heykel gibi sanatsal özelliği olan kısımların temizlenip düzenlenmesi) gerçekleştirerek bunları sergilemek üzere müzeye kazandırdı. Bu gün dünyanın sayılı sualtı arkeoloji müzelerinden biri olan ve ülkemize gelen birçok turistin büyük beğeni ile gezdiği Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi, bu şekilde kuruldu. Sualtı Arkeoloji Müzesi' nin (INA) temel çalışma amacı; dünya denizcilik tarihinin özellikle Doğu Akdeniz ve Ege Bölgesindeki geçmişinin insanlığa kazandırılması ve 1960 yılından bu güne bu bağlamda dünyanın farklı ülkelerinde toplam 68 Batık Gemi kazısı ve araştırma projesi gerçekleştirdi. Türkiye' de de Bakanlar Kurulu ve Kültür Bakanlığı' nın izinleriyle 20 adet BATIK KAZISI yapıldı. Bunlar:
1-GELİDONYA BATIĞI, (M.Ö. 12. yy)
2-YASSIADA BATIĞI, (M.S. 7, yy)-
3-ŞEYTANDERESİ BATIĞI, (M.Ö. 16.yy)
4-SERÇELİMANI BATIĞI, (M.S. 11.yy)
5-SERÇE LİMANI HELENİSTİK BATIĞI(M.Ö. 3.yy)
6-YASSIADA OSMANLI BATIĞI, (M.S. 16.yy)
7-ULUBURUN BATIĞI,(M.Ö.14.yy)
8-BOZBURUN BATIĞI, (M.S
9.TEKTAŞ BATIĞI, (M.Ö. 5. yy)
10-PABUÇÇU BURNU BATIĞI, (M.Ö. 6. yy)
11-YENİKAPI BATIKLARI, (8 ADET-M.S. 7-10. yy. LAR)-
12-KIZILBURUN BATIĞI, (M.Ö. 1. yy).
Antik Dönem batık gemilerinin kazısını gerçekleştiren INA, oldukça usun süren ve zor olan sualtı eserlerinin konservasyon/restorasyon çalışmalarını da büyük bir titizlikle sürdürüyor. Türkiye' deki kazıların sonrasında yapılan tüm çalışmalar, Bodrum Araştırma Merkezi' nde (INA, Bodrum Research Center-BRC) gerçekleştiriliyor. Bodruk Araştırma Merkezi' nin öyküsü, INA' nın 1990' lı yıllarda Bodrum' da bir arazi satın alarak Akdeniz' deki araştırmalarını yapabileceği bir merkez ettirmesi ile başladı. BRC' de ofisler, laboratuvarlar, kütüphane ve misafirhane bulunuyor. BRC bünyesinde 2000 yılında gerçekleştirilen 15 bin civarında kitap ve dergi barındırıyor ve doğu Akdeniz' deki en büyük sualtı arkeolojisi yayın koleksiyonuna ev sahipliği yapıyor. INA-BRC' de gerçekleştirilen çalışmaların büyük bölümü sualtı kazılarından çıkartılan buluntuların konservasyon ve restorasyonu. Bu çalışmalar, 2 ayrı laboratuvarda gerçekleştiriliyor. Griffis Konservasyon Laboratuvar' ında INA projelerinde su yüzüne çıkartılan tüm organik ve inorganik eserlerin temizliği, sağlamlaştırılması, korunması, birleştirilmesi, tümlenmesi işlemleri yapılıyor. Kütüphane ve laboratuvarda yapılan çalışmalar çoğunlukla kazının kendisinden daha fazla zaman ve bütçe gerektiriyor. Birçok kez kazı, kazı alanında bitmeyip; laboratuvarlarda, amphoraların dibinde birikmiş çökeltilerin içindeki zeytin çekirdeğinden polenlere kadar tüm organik kalıntıların incelenmesiyle sürdürülüyor. Hatta son zamanlarda bu çökeltilerin içindeki DNA' lar bile araştırılıyor. Hethea Nye Ahşap Laboratuvarları' ında ise araştırmacılar, çoğunlukla suya doymuş, bu nedenle de oldukça yumuşamış olan yüzlerce yıllık ahşaplarla çalışıyorlar. Ahşap konservasyonu BRC' deki temel uygulamalardan birisi. Suya doymuş olan ahşaplara uygulanan bu işlemler, öncelikle ahşabın tuzdan arındırılması, sonrasında ise bünyesinde yer alan suyun gerekli kimyasallar ile yer değiştirmesi sayesinde gerçekleşiyor. BRC laboratuvarları ayrıca inorganik malzemeler olan; metal, cam ve seramik konservasyonları için de uygun olarak donatılmış durumdu. Bu malzemeler genellikle sualtından parçalar halinde çıkarılıyor. Laboratuvar ekibi, bu eserlerin kataloglama ve belgeleme işlemleri tamamlandıktan sonra tuzundan arındırıp, temizleyip sonrasında ise; eseri sağlamlaştırmak ve sergiye hazırlamak için tümleme (Parçaları birleştirme) çalışmaları gerçekleştiriyorlar. 1961 yılından bu yana pek çok batık araştırmasında ve sualtı kazısında kullanılan INA'NIN ARAŞTIRMA GEMİSİ, VİRAZON, 2015 yılında emekliye ayrıldı. Tuzla' da VİRAZON 2 inşa ediliyor. Bu yeni gemi, 25 metre boyunda ve 8 metre genişliğinde. Gemide hastalananlar için basınç odası, batıkların üzerindeki tortu tabakasını kaldırmak için kullanılan emiciler (düşük basınçlı kompresörler), standart dalış tüpleri ve NİTROX karışım gazının kullanıldığı dalış tüplerini doldurabilecek yüksek basınçlı kompresörleri ve dahili çok fonksiyonlu sonar sistemleri ile donatılmış.
Bodrum Araştırma Merkezi' nde 20 daimi personel ve yaklaşık 15-20 kişilik değişen araştırma ekibi ile çalışmalarını sürdüren INA, sualtı arkeolojisi ve sualtı buluntularının konservasyon ve restorasyonu ile ilgili birçok toplantı, workshop, seminer, vb. çalışma da gerçekleştiriyor. Türkiye' den ve dünyanın birçok farklı üniversitesinden öğrenciler, en az bir yıl önceden başvurmaları şartıyla enstitünün çalışma alanıyla ilgili olarak laboratuvarlarda uygulama imkânından yararlanabiliyorlar. INA' nın arkeoloji çalışmalarında elde ettiği 57 yıllık tecrübesi ile yeni geminin tasarımı tamamen arkeolojik çalışmalara (kazı ve araştırma) uygun olarak yapılmış, klas kuralları da buna göre uygulanarak VİRAZON 2 ARV olarak klaslanmıştır.
TUBA EKMEKÇİ LİTTLEFİELD:
1992 yılında Klasik Arkeoloji Bölümü' nü bitirmiş ve 2015' te de Arkeoloji Yüksek Lisansı' nı tamamlamıştır. 1991 yılından bu yana INA ile çalışmaktadır. 2008 yılından beri de Bodrum Araştırma Merkezi' nin Müdürlüğünü yapmaktadır. Araştırma Merkezi' nin Müdürü olarak tüm personel, sürekli değişen öğrenci, misafir, akademisyenlerin yanı sıra; merkez binaları, konservasyon laboratuvarları ve INA filosunun idaresinden de sorumludur.