Değerli okurlar, turumuzda İskender Kebap evinden sonra doğruca CUMALIKIZI Köyüne doğru hareket ediyoruz. "Osmanlılar' ın Bursa' da ilk yerleştikleri bölgelerden olan CUMALIKIZIK, 180' i halen kullanılan bazılarının ise koruma ve restorasyon çalışmalarının yapıldığı toplam 270 ev ile Osmanlı Dönemi konut dokusunu günümüze taşımaktadır. CUMALIKIZIK yerleşiminin güney doğusunda, Uludağ eteklerindeki IHLAMURCU MEVKİİ' nde Bizans Devletine ait bir kilise kalıntısı 1969 yılında tespit edilmiştir. Kilise kalıntısının yüzeyde rastlanan bazı mimari parçaları, BURSA ARKEOLOJİ MÜZESİ' nde saklanmaktadır. Bursa yakınlarında bulunan Osmanlı Beyliği, kuruluşundan kısa zaman sonra bölgeye hakİm olmayı başarmış. 1326 yılında Bursa'yı, 1331 yılında İznik'i fethederek yörede varlığını kesin olarak kabul ettirmiştir. Böylece Osmanlı halkının bu topraklara yerleşerek kentler ve köyler oluşturması sağlanmıştır. CUMALIKIZIK VAKIF KÖYÜ, olarak kurulmuştur. Bu özelliğini yerleşim dokusu, konut mimarisi ve yaşam biçimine yansıtmıştır. Uludağ' ın kuzeyindeki dik etekler ile vadilerin arasına sıkışıp kalan yöre köylerine bu konumlarından dolayı "KIZIK" adı verilmiştir. Köylerin birbirlerinden ayrılması için de dereye yakın olanına "DEREKIZIK" , fidye verene "FİDYE KIZIK", köylerinden topluca gidilerek Cuma namazı kılınan köye de "CUMALIKIZIK" adı verilmiştir.
Bursa'nın tarihi alanlarından Hanlar Bölgesi, Sultan Külliyeleri ve CUMALIKIZIK Köyü' nün UNESCO DÜNYA MİRAS LİSTESİ' ne ve Müzeler Genel Müdürlüğü çalışmalarıyla hazırlanan dosya, 1 Şubat 2013 tarihi itibariyle UNESCO DÜNYA MİRAS MERKEZİ SEKRETERLİĞİ' ne Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla iletilmiştir. CUMALIKIZIK KÖYÜ, UNESCO tarafından Haziran 2014 tarihinde Bursa'nın Hanlar Bölgesi, Sultan Külliyeleri ile birlikte UNESCO Dünya Miras Listesinde yer alması uygun görülmüştür. " Bursa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
"KIZIK" adı, 11. Yüzyılda Divan-ı Lügat-it Türk' te Anadolu ve Kuzey Suriye' deki "KIZIK" ismindeki Türkmen yerleşimlerini anlatan bir sözcük olarak geçiyor. Bursa'da ki "KIZIK" köylerinin 1300' lerin başında kurulduğu düşünülmektedir. Diğer "KIZIK" adlı köyler ise şunlardır: Derekızık/Hamamlıkızık/Değirmenlikızık/Fidyekızık/. Günümüzde mevcut olmayan Bayındırkızık ve Dalkızık arasında minberi bulunan ve Cuma namazlarının kılınabildiği camisi olması hasebiyle bu adla fidye edildiği düşünülmektedir. Köyün kendisi, yapısı, ortamı ve evleri orijinal planlarını ve yapım tekniklerini korumuştur. Köyün bütün Erken Osmanlı Dönemine en yakın havayı yaratmaktadır. Köyün çevresindeki arazi, ilk başlarda olduğu gibi hala tarım ve ormancılık için kullanılmaktadır.
Cumalıkızık evleri, genelde üç katlıdır. Birinde akraba olan ailelerin birlikte, tam bir işbirliği ve uyum içinde yaşamlarını sürdürdüğü bilinmektedir. Cumalıkızık, 270 evden oluşmakta, ancak günümüzde 180 ev kullanılmaktadır. Evler yapılırken aile mahremiyetine son derece önem verilmiştir. Evlerin dış kısımlarında zemin ve 1. Katlar ve avlular, sokak döşemesine uygun moloz taş ve ahşap hatıllı duvarlarla örülmüştür. Üst kat ahşap taşıyıcı hımış dolgu, üstü alaturka kiremitli, kırma çatılıdır. Sokaktan evlerin içinin görülmesi mümkün değildir. Pencereler üst katlarda kafesli ve cumbalıdır. Cumalıkızık evlerinde kullanılan malzemeler başta moloz taş olmak üzere ağaç ve kerpiçtir. Duvarlarda bağdadi arasında kerpiç ve çamur sıvalar görülür. Evler, sarı-beyaz-mor- mavi renklerle badana edilmiştir. Köydeki ahşap revaklı cami dikkatleri çeker. Bursa'nın Yıldırım İlçesine bağlı bir köydür ve Bursa merkeze 11 km. uzaklıktadır. Köyde Haziran aylarında "AHUDUDU" şenlikleri yapılmaktadır. Bu köyün orijinal yapısı olması hasebiyle diziler ve filmler çekilmektedir. KURULUŞ/KURTULUŞ/KINALI KAR/ASMALI KONAK dizileri bu dizilerin başlıcalarıdır.
Gerçekten de köyün sokaklarına girer girmez kendimizi antik bir köyde olduğumuz hissine kapılıyoruz. Rehberimizin anlattığına göre sokakların döşemelerini Ermeni işçilere yaptırmışlar. Öylesine özensiz, öylesine rastgele. Evlerin rengârenk boyaları hemen dikkatinizi çekiyor. Sokaklarda hemen her evin önündeki tezgâhlarda yiyecek/içecekten/ takılara, incik/cinciklere, baharatlara, oyuncak bebeklere tespih/kolye/bilezik türünden takılara kadar her şey arz-ı endam eylemekteler. Tüm bunlar yöre halkının el emeği, göz nuru "hand made" ürünleri. Seç-beğen al. Köyün girişindeki garajda otobüsler, minibüsler, midibüsler, özel araçlar sıra sıra... İnsanlar, yerli/yabancı, kadın/kız/kızan/çoluk-çocuk gurup gurup gezmekteler. Biz de mal görmüş mağribi gibi Hanımla fotoğraflar yakalamanın derdindeyiz. Sonunda CUMALIKIZI' ı tavaf edip bitiriyor ve otobüsümüze doluşarak Eskişehir'e doğru yola koyuluyoruz. Çünkü Otel ve akşam yemeği Eskişehir'de.