Bu gece gökyüzüne bakın.
Orion'un sol omzunda, kızıl kızıl yanan bir yıldız göreceksiniz.
Adı Betelgeuse.
Arapçadan geliyor bu isim. Yevzü'l-Cevza, "devin koltuğu", "omzu".
Her an ölebilecek bir kozmik devden söz ediyoruz. Betelgeuse, Orion takımyıldızında yaklaşık 600-650 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir kırmızı süperdev. Astronomide bilinen en büyük yıldızlardan biri. Eğer onu Güneş'in yerine koysaydık, dış atmosferi Mars'ın yörüngesini aşar, muhtemelen Jüpiter'e kadar uzanırdı. Merkür, Venüs, Dünya ve Mars, bu yıldızın kızgın yüzeyi içinde kaybolurdu.
Ama büyüklük, ölümsüzlük demek değil.
Betelgeuse ölmekte.
Güneşimiz yavaş yaşlanır. Çekirdeğindeki hidrojeni yaklaşık beş milyar yıl daha yakacak, ardından kırmızı deve dönüşüp dış katmanlarını uzaya savurarak sessiz bir beyaz cüce olarak sönümlenecek.
Betelgeuse için bu yol çoktan geride kaldı.
Yaklaşık 10 milyon yıl önce, devasa ve mavi bir yıldız olarak doğdu. Kozmik ölçekte bir bebekti. Ama büyük yıldızlar hızlı yanar, hızlı tükenir. Hidrojenini çoktan bitirdi. Ardından helyumu, karbonu, oksijeni, neon ve magnezyumu yaktı. Şimdi çekirdeğinde son perdeye yaklaşan bir süreç var.
Demir.
Demir, bir yıldızın ulaşabileceği son durak.
Çünkü demir füzyonla enerji üretmez; aksine enerji tüketir.
Çekirdekte demir biriktiği anda denge bozulur. Yerçekimini dengeleyecek basınç ortadan kalkar. Çekirdek, bir saniyeden kısa sürede kendi üzerine çöker. Ardından geri sıçrayan bir şok dalgası yıldızı paramparça eder.
Ve bir süpernova doğar.
Betelgeuse için bu an yarın da olabilir, 100 bin yıl sonra da. Astronomik ölçekte ikisi de aynı şeydir: şimdi.
Betelgeuse patladığında muhteşem olacak.
Kısa bir süreliğine, Samanyolu'ndaki en parlak nesnelerden biri haline gelecek. Haftalar, belki aylar boyunca gündüz gökyüzünde bile görülebilecek. Gece vakti gölgeler oluşturacak.
Orion'un omzunda, aniden beliren kör edici bir ışık gibi.
Ama hiçbir uyarı almayacağız.
Çekirdek çöküşü yıldızın derinliklerinde olur. Işığın, yıldızın devasa kabuğunu geçip uzaya ulaşması saatler alır. Biz parıltıyı gördüğümüzde, patlama zaten çoktan gerçekleşmiş olacak.
Üstelik gördüğünüz ışık, Betelgeuse'dan 650 yıl önce yola çıktı. Kara Veba'nın Avrupa'yı kasıp kavurduğu zamanlarda.
Belki de patlama çoktan oldu ve ışığı hâlâ bize doğru yol alıyor.
Ya da henüz olmadı.
Kimse bilmiyor.
2019'daki "Hastalık"
2019'un sonu, 2020'nin başı.
Betelgeuse aniden karardı. Parlaklığı normal değerinin yaklaşık %40'ına düştü. Çıplak gözle fark edilecek kadar. Sosyal medya kaynadı: "Süpernova geliyor mu?"
Gelmedi.
Teleskoplar, yıldızın devasa bir gaz ve toz bulutu fırlattığını; bu bulutun yıldız yüzeyinin bir kısmını perdelediğini gösterdi. Yani sorun çekirdekte değil, yüzeydeydi. Bir kozmik öksürük gibi.
Betelgeuse gibi yıldızlar bizim ham maddemiz.
Kanımızdaki demir, kemiklerimizdeki kalsiyum, soluduğunuz oksijen hepsi bir zamanlar Betelgeuse gibi yıldızların kalbinde dövüldü. Ve milyarlarca yıl önce bir süpernova patlamasıyla uzaya savruldu.
Bu gece gün batımından birkaç saat sonra gökyüzüne bakın.
Güneyde, Orion'un sol omzunda bir kızıl kıyamet göreceksiniz.