ANADOLU COĞRAFYASINDAN ÇIKMIŞ DÜNYA ÇAPINDA BİR MÜZİK ADAMI
GOMİDAS (KÜTAHYA 1869-PARİS 1935)
MEHMET BİLDİRİCİ
Anadolu Coğrafyası çok zengin bir çiçek bahçesidir. Gerek biz Türklerden gerekse burada yaşamış Orta Asya'dan gelmeyenlerden pek çok değerler dünyaya ışık saçmıştır. Özellikle ilk çağda Ege Bölgesi ve Karia öne çıkmaktadır.
Ancak burada yetişen kültür adamları bundan ibaret değildir. Bu yazımızda bunlardan birini inceleyeceğiz. Müzik adamı Kütahya doğumlu Gomidas, bir Ermeni Anadolulu, Ermenilerle uzun yıllar birlikte yaşamışız, Türk kültürüne sanatına özellikle zanaatına çok büyük katkıları olmuştur. Kavgalar acılar da yaşanmıştır. Bence zaman içinde acıları unutmaya ama sanat ve uygarlığa katkıları ileriye taşımamız gerekli ve insanidir diye düşünüyorum.
Gomidas rahip anlamına sonradan verilmiş bir isimdir. Asıl ismi Sogomon Kevork Soğomonyan'dır. Muzikolog, besteci ve rahiptir.
Çok küçük yaşta annesini 10-12 yaşlarında babasını kaybetmiştir. Sesi çok güzeldir, çok güzel ilahiler söyler, sadece Türkçe konuşur, Ermenice öğrenememiştir. Bir rahip yanında Ermenistan'a götürür dilini öğrenir eğitim görür.
1899 yılında İstanbul'a döner. Bütün Anadolu'yu gezer 4000 den fazla Kürkçe, Ermenice, Türkçe, Süryanice Farsça, Arapça, türküleri derler, onları notaya alır, arranje eder, yeniden düzenler. Bunlardan 1200 adedinin bugüne geldiği sanılıyor. Yurt dışı seyahatler eder, konferanslar verir.
Çalışmaları Anadolu müziğine en büyük katkı olmuştur. Aynı zamanda Rahip (Vartabed) olduğundan hiç evlenmez.
1915 yılı Nisan ayında bir kısım Ermeni aydınları dönmemek üzere Anadolu'ya sürgün edilir. Gomidas'da bunlar arasındadır. Halide Edip Adıvar, Mehmet Emin Yurdakul, sonradan Halife olan Abdülmecid gibi Türk aydınları araya girer ve 15 Mayıs 1915 de geri döner, çok hassas bir insan olduğundan gördüğü muameleden sağlığını yitirir, 1919 yılında Şişli La Paix hastanesine kaldırılır, artık akıl sağlığını yitirmiştir.
Daha sonra iyi bakım için Paris'te bir akıl hastanesine yatırılır. Hiç kimse ile görüşmez ve suskun şekilde hayata veda eder.
Cenazesi Sovyet Ermenistan'ına götürülür. Büyük bir tören ile orada toprağa verilir. Daha sonra 1915 olaylarının anılması için Paris'te heykeli dikilir. Bu olay Türk Hükümeti tarafından hoş karşılanmaz.
Gomidas Anadolu toprağından çıkmış çok büyük bir Müzikolog'tur. Türk Müzik tarihinde engin bir yeri olması gerekir. Ama politikanın gölgesi üzerine düştüğünden Türk halkı tarafından (bazı aydınlar hariç) bilinmez. Böyle bir kişiyi tanımamamız bizlerin bir ayıbıdır. Onun tanınması gereklidir diye düşünürüm.
Ben 1996 yılında İstanbul'a gelene kadar ne bu olaylar ve nede Gomidas hakkında hiç bilgim yoktu. Orada haftalık çıkan Agos gazetesi okudum.
İki defa onun için düzenlenen konsere gittim, onu dinledim ve bundan kendi adıma mutluluk duyuyorum.
Anlatılan bir anektotla yazıma son veriyorum. Bir düğünde kadınlar arasına girmesine izin verilmiyor, ama Gomidas düğünde söylenen türküleri dışarıdan notaya almış.
Yazıma 1915 yılında tarihi bir Kütahya kartı ile üstadın bir portresi eklenmiştir.