ANADOLU'DA PERS (İRAN) YÖNETİMİ & KARYA SATRAPLIĞI
MEHMET BİLDİRİCİ
Anadolu ve Karya Bölgesi (Muğla) M.Ö 545 yılında PERS İmparatorluğu tarafından alınmış bu durum Anadolu'nun Büyük İskender tarafından kurtarılmasına kadar (M.Ö 333) devam etmiştir. Üzerinde yaşadığımız coğrafyayı iyi tanıyabilmemiz için Pers Kralları da bilinmelidir.
Persler çok farklı bir kökenden gelen bir ulustur. Dilleri kültürleri, dinleri, yazıları Anadolu yaşayan İYONYALILARDAN diğer uluslardan çok farklıdır. M.Ö 6 yüzyılda büyük bir krallık haline gelmişler, İran, Babil, Sümer, Anadolu'yu yönetim altına almışlardır.
O çağda Ege bölgesinde Efes, Milet gibi kentler (IYONYA) uygarlıkta en ileri durumda ancak ayrı ayrı yönetilmektedir. Büyük askeri güçleri yoktur. O tarihlerde dünyanın en büyük ordusuna sahip Pers İmparatorluğu tarafından M.Ö 545 tarihinde tek tek alınmıştır. Bu tarihlerde Pers İmparatorluğu İran ve Anadolu dışında Babil, Sümer ülkeleri de sınırları içindedir.
Ancak Persler din yönünden yayılmacı değildir. İYONYA kentleri bağımsızlığını kaybetse bile felsefe ve bilim çalışmaları devam etmiştir. Uygarlıkta duraklama olmamıştır. Bir örnek gerekirse ilk çağın en önemli felsefe ve kültür adamları Pytagoras (Pisagor M.Ö 570-492), Anaximenes (M.Ö 585-528), Ksenofanes (M.Ö 570-480) Heraklitus (M.Ö 535-475) verimli çalışmalarını Pers Yönetimi altında yapmışlardır.
ŞUNU SÖYLEMEK MÜMKÜNDÜR. DÜNYADA İLK DEFA (YUNANİSTAN'DAN ÖNCE) İYONYA KENT DEVLETLERİNİN ORTAYA KOYDUĞU HELENİZM PERS YÖNETİMİ ALTINDA DURAKLAMAMIŞ VE HATTA DAHA HIZLI BİR ŞEKİLDE DEVAM ETTİRMİŞLERDİR.
Persler Anadolu da 15-20 civarında SATRAPLIK kurmuşlardır. Bunların arasında Karya Satraplığının çok özel bir yeri vardır.
Satraplık ö dönemde Persler tarafından atanan valilerdir. Perslere yükümlü olduğu ve onlar tarafından atandığı halde çok geniş yetkileri vardır. Kendilerine çok gösterişli mezar bile yaptırmışlardır. Karya Satrabı olan MOUSOLOS (yönetimi M.Ö 377-353) tarihte Karya bölgesine en çok hizmeti ve eseri olan kişidir. Bodrum'da (Halikarnas) kendisi için yaptırdığı anıtsal mezar anıtı, ilk çağın 7 harikasından biridir.
MOUSOLOS BİR KRAL, EŞİ ARTEMISIA BİR KRALİÇE DEĞİLDİR. PERSLER TARAFINDAN ATANMIŞ SATRAPLARDIR.
Bu yazımızda Pers Kralları ve Karya Satrapları çok önemli olduğu için tekrar birlikte incelenecektir.
ÖNCE PERS KRALLARI (Verilen tarihler yönettiği yıllar)
1.Büyük KIROS (M.Ö 559-530) Pers Krallığının Kurucusu, ilk Kral, Tüm Anadolu ve
Karya M.Ö 545 tarihine fetih edildi krallığa bağlandı.
Döneminin en güçlü Kralı
2.KAMBISES (M.Ö 530-522)
3. DARIUS (M.Ö. 522-486) KARYA LYDANIS HANEDANI ATANDI
Bu kral döneminde Ege'den başlayıp Pers Başkenti Persepolis'e
uzanan 2700 km yol yaptırıldı
4.SERHAS (XERKES) (M.Ö 485-465) ARTEMISA DENİZ SAVAŞINA KATILDI
Atina'ya karşı Deniz Savaşında ARTEMİSIA katıldı
Savaş M.Ö 4807479 gerçekleşti
5.ARTASERHAS (M.Ö 465-424)
6. II SERHAS M.Ö 424 Öldürüldü
7.SOGDIANUS (M.Ö 424-423) Öldürüldü.
8. II ARTASERHAS (M.Ö. 4O4-358) HECATOMNOS HANEDANI ATANDI
9. III ARTASERHAS (M.Ö 358-338) Öldürüldü
10. IV ARTASERHAS (M.Ö 338-336) Öldürüldü
11. III DARIUS ( M.Ö 336-330) Büyük İSKENDER tarafından öldürüldü
Hanedan son buldu
KARYA SATRAPLARI
Bilinmiyor M.Ö 545-520
Lydanis I M.Ö 520-484
ARTEMISIA I M.Ö 484- 460 İlk Deniz Savaşına katılan Lydanis kızı
Pisimdelik M.Ö 460-454 oğlu
Lydanıs II M.Ö 454-450 Artemisia'nın torunu (Herodot'u sürgün eden
Bilinmiyor M.Ö. 450-394
HEKATOMNOS HANEDANI M.Ö 394-333
Büyük İskender'in gelişine kadar Milas ve Bodrum (Halikarnas) yöneten satraplar (Hekatomnos hanedanı) hakkında çeşitli yazılarım Devrim gazetesinde çıkmıştır.
Mousolos (Devrim 20.12.2014), Artemisia II (Devrim 20.05.2016) çıkmıştır. Lydanis kızı ARTEMISIA hakkında bir yazım Devrim 25.04.2016 da
Lydanis hanedanına ait bilgilere yeni ulaşmış bulunuyorum. Pers Kralı Serhas (Xerkes) Atina'ya karşı M.Ö.480/479 yılında açtığı savaşta Karya Satrabı ARTEMISIA 5 teknenin komutanı olarak katılmıştır. Bu konuda Herodot tarihinde detaylı anlatılar vardır.
Artemisia I Pers Donanması içinde 5 teknenin komutanı olarak savaşa katılan DÜNYADA İLK DENİZCİ KADIN OLMAKTADIR. Artemisia'nın torunu II Lydanis, Herodot'u sürgün eden Satraptır.
Yazıma en geniş sınırları ile Pers İmparatorluğu, Anadolu'dan geçen Susa'ya giden Kral Yolu ile dünyanın ilk deniz savaşına katılan Artemisia'nın zamanın kıyafeti içinde resmi eklenmiştir