AYRILIKÇI DOĞU KİLİSESİ VE KAHRAMANMARAŞ'LI NESTORIUS (386-451)
MEHMET BİLDİRİCİ
Bu yazımda da Anadolu ortalarında doğmuş, günün dini tartışmalarında etkili olmuş ve bu uğurda hayatını kaybetmiş bir kişiyi inceleyeceğim. Bundan önce incelenen çok değerler kişiler, genellikle batı uygarlığında etkili olmuş ya da ona temel olmuş kişiler olmuştur. Bu defa da etkisi doğu dünyasına yayılmış özellikte din konusunda öncü olmuş bir kişiyi ele alacağım. Tarihte inancı ve düşüncesi uğruna hayatını kaybetmiş olması da çok düşündürücüdür.
Nestorius 386 yılında Kahramanmaraş'ta doğmuştur. O yıllarda Anadolu'da çok tanrılı dinlerden Hıristiyanlığa geçiş yaşanmakta bir takım tartışmaları beraberinde getirmekteydi. Eski dinlerin etkisinde kalan insanlar arasında yeni bir inanca geçişte dalgalanmalar oluyordu.
Nestorius Antakya'da görev yapmış yükselmiş 428-431 yılları arasında İstanbul Patriği olmuştur. Doğu Roma (Bizans) başında II Theodosius imparatordur.
Patrik Nestorius İsa'nın manevi ve maddi yapısı hakkında farklı fikirler ortaya atmıştır. Bugün Ermeniler Meryem Anaya Tanrı Doğuran Ana anlamına Asvazaddin (Grekçe Theotokos) derler. Nestorius buna karşı gelmiştir. İsa Tanrı olduğuna göre Meryem Ana Tanrı doğuramaz diye iddia etmiştir. Ona göre Meryem Ana sadece İsa'nın annesidir (Chistokos)
Sonuçta bunların tartışmasını elbette ilgili din adamlarına bırakacağız, bu beni aşan bir konudur. Burada Nestorius'un tarihi ve coğrafi alanda etkilerini görmeye çalışacağız.
Nestorius 431 ve 435 yıllarında Efes'te toplanan dini konsüllerde devlet tarafından dışlanmış ve Mısır'a sürgüne gönderilmiş orada ölmüştür. Yazdığı bütün kitapları ve belgeleri yaktırılmıştır.
Ama ona inananlar ve arkasından gidenler önemli bir tarikat oluşturmuşlardır. Bu Dünyada Nestorianism Türkçede Nesturi olarak bilinir. Bu tarikat Anadolu'da sapıklık (heresi) kabul edilmiş olmasına karşı İran tarafından desteklenmiş ve orada çok kuvvetlenmiştir. Nesturilik İran'ın yedinci yüzyılda İslam dinini kabulünden sonra da önemini korumuş ve hatta daha da gelişmiş ve doğuya doğru hızla yayılmıştır.
Orta Asya'da Türkler ve Çinliler arasında inananlar çıkmıştır. Ancak Ermeni ve Süryani gibi Doğu Kiliselerinden Meryem Ana hakkındaki inanışından dolayı farklıdır.
Dokuzuncu yüzyılda Uygurlar arasında hızla yayılmıştır. Uygur Türkçesi ile dua kitapları yazılmıştır.
Osmanlı döneminde güney doğu Anadolu ve Hakkâri köylerinde Nesturiler yaşamıştır. Osmanlı Nesturilere Patriklik vermiş, Patriklik merkezi Hakkâri'de Koçanis köyüdür. Birinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye'den göç ettirilmişlerdir.
Bugün dünyanın çeşitleri az olsa da Nestorios'un düşünce ve inancına sahip olanlar yaşamaktadır.