Önceki yazımda Türk Yurdunda kurulan Greko-Baktria Krallığı ve onun en kuzeydeki kenti Uzaktaki İSKENDERİYE kentini incelemiştik. Bu defa krallığın başkenti bugün Belh ya da Balkh antik Bactria kentinden söz edeceğiz.
Bactria bugün Afganistan'da Belh olarak bilinen nüfusu 136.000 kişi olan kenttir. Bugün kentte Afgan dili konuşan Müslüman halk yaşamaktadır.
Bölge M.Ö 330 yılında Büyük İskender tarafından ele geçirilmiş Bactria kenti kurulmuştur. Büyük İskender yaklaşık 2,5 yıl burada kalmış bölgenin en önemli kişilerinden OXYARTES'in kızı ROXANA eşi olmuştur. Yerel dilde ROXANA küçük yıldız anlamına geliyor. Onu yanında Babil'e götürmüş Büyük İskender M.Ö 323 yılında öldüğünde ona ALEXANDER adında bir Veliaht bile doğurmuştu. Kurduğu o güne kadar dünyanın en büyük imparatorluğu generalleri arasında paylaşılmış çok küçük yaştaki oğlu Alexander' de ortadan kaldırılmıştır. Tarihte Bactria ya da Belh bu kadar önemlidir.
Yedinci yüzyılda Arap istilasına kadar çeşitli inançlar hüküm sürmüştür. Bactria ZERDÜŞLÜK (Zaraostria) inancını en önemli kentidir. Daha sonra Budizm çok yayılmıştır. Bu bölgeye Babil'den sürülmüş Yahudi Cemaati de görülmektedir.
Araplar tarafından İslamla tanıştırılmış ve İslam bilginlerinin yetiştiği bir kent olmuştur. Belh kenti Horasan bölgesinin başkentidir. Konya tarihi için çok önemlidir.
Konya'da Yetişmiş şair, Mevlevi Tarikatının kurucusu MEVLANA CELALEDDİNİ RUMİ (1207-1273) Belh kentinde doğmuş ve Konya'ya yerleşmiş türbesi Konya'dadır.
Ben Mehmet Bildirici, Konyalı olarak büyük büyük atam Yatağan Mürsel'in HORASAN ülkesinden 15. Yüzyılın başında oradan geldiği ve Konya Beyşehir arasında bir köye yerleşmiştir.. Benim için Horasan ülkesi çok çok önemlidir. Ama atalarımın Horasan'ın hangi kentinden olduğu konusunda belge ve bilgi bulunmamaktadır. Be geliş Mevlana'nın gelişinden yaklaşık 200 yıl sonradır.
Selçuklu döneminde pek çok Konya büyüklerinin de Horasan'dan göçtüklerine inanılır öyle kabul edilir.
Şimdi de Afganistan'ın kuzeyinde Tacikistan sınırına çok yakın tarihte Alaexsandria on The Oxus (Siri Derya üzerinde İskenderiye) olarak bilinen bugün Türkçe isimli Ai Khanum (Ay Hanım) kentinden söz edeceğim.
M.Ö 280 civarında kurulmuştur. Greko Bactria Krallığı zamanda çok önemli ve yüksek Helen Kültürünün bulunduğu bir kenttir. Kentte Sri Derya ırmağından sulama yapılmış ve bu konuda önemli gelişmeler olmuştur. Kent M.Ö 145 yılında kral Eucrates (M.Ö 171-145) zamanda saldırıya uğramış ve bunun ardından karanlığa bürünmüştür.
Kent 1960'lı yıllarda ortaya çıkarılmıştır. Afgan Kralı Gulam Han tarafından keşfedilmiş, 1964-1978 yılları arası Fransızlar tarafından kazı çalışmaları yapılmıştır.
Ortaya çıkan kent planı hayret vericidir. Sanki Ege'de bir antik kentte bulanan plan gibi Helen öğelerini taşımaktadır. Geçen yüzyıllar toprak altında kalmış Büyük İskender'in kurdurduğu Helen kenti ortaya çıkmıştır. Bu yönden en çok eser buradan ortaya çıkmıştır. Diğer kentlerde sadece kale kalıntıları altın ve diğer madeni paralar sonradan bulunmuş diğerleri zamana karşı koyamamışlardır.
İpek üzerine yapılmış resimde Solda Mevlana Müzesi ve Dergâhı, yanındaki büyük Camii Osmanlı Sultanı II. Selim tarafından yaptırılan Selimiye camiidir. Diğer resim Ay Hanım (Ai Khanoum) kentinin planıdır. Kentin Amu Derta ve Kocka nehirlerinin birleşme noktasındadır.