MEHMET BİLDİRİCİ
Devrim Gazetesinde 13.03.2025 günlü yazımda Cengiz Hanın (1162-1227) hayat hikâyesini yaşadığı aileyi incelemiştim. Araya başka konular girince devamını getirememiştim.
Moğol ve Türk Tarihinde Cengiz Hanın annesi Höelin ve ilk ve baş eşi Börte çok önemli görevler üstlenmiş çok önemli kadınlardır. Cengiz Han Timuçin iken Han olmadan önce onun yanı başında olmuşlardır.
HÖELİN (1142- ?)
Moğolca: ????? ????
Cengiz Hanın annesi HÖELİN, Moğol Ongırrat kabilesindendir. Babası Yegüsey onu 1159 yılında kaçırarak evlenmiştir. Höelin'in Yegüsey'den 4 oğlu bir kızı olmuştur. TİMUÇİN, Hazar, Kazar, Temuge ve kızı Temulin.
Höelin kocasının öldürülmesinin ardında aile ve Timuçin yapayalnız kalmıştır. Genç Timuçin'e annesi sahip çıkmış, ona destek vermiş onun danışmanı olmuştur.
Höelin Moğolistan'da ölmüş, ölüm tarihi ve yeri bilinmemektedir. Cengiz Han ve Moğol halkı Höelin'e büyük saygı beslemiştir.
BÖRTE HATUN 1161-1230
Börte Moğol kökenli Olkhonud kabilesinden güzel bir kızdır. Çocukluk hayatı hakkında bilgiler azdır. Moğol inanışlarına göre Timuçin 9 yaşında iken babası ile gidip Börte'e gidip söz söz kestiler ancak babası onun evliliğini görmeden öldürüldü. Börte 7 yıl sonra Timuçin ile evlendi. Daha sonra düşman bir kabile tarafından kaçırıldı bir süre esir kaldı, daha sonra Timuçin tarafından kurtarıldı ama Börte'in kucağındaki Cuci ile geri döndü. Timuçin onu evlat kabul etti, o da babası ile pek çok seferlere katıldı.
1225 yılında Timuçin, CENGİZ Han olarak Moğol Hanı olunca Börte'de Moğol İmparatoriçesi oldu.
Börte Hatunun 5 oğlu 4 kızı oldu. Cuci, Çağatay, Ögeday, Tuluy, Kulkan ve 4 kızı oldu. Kızları
Kua Ujin Bekhi, Keraite kabilesinin hükümdarı Wang Han'ın torunu ve Senggum'un oğlu Tusakha ile nişanlandı, daha sonra halası Temulun'un dul eşi olan Ikires kabilesinden Botu ile evlendi.
Alakhai Bekhi , ilk önce Ongüt kabilesinin reisi Alaqush Digit Quri ile evlendi; sonra onun yeğeni ve varisi Jingue ile ve son olarak da üvey oğlu Boyaohe ile evlendi.
Al Altan , güçlü Uygur hükümdarı Barchuk ile evlendi, 1240'larda Güyük Han'ın tahta çıkmasından kısa bir süre sonra , daha sonra bastırılan suçlamalarla yargılandı ve idam edildi.
Checheikhen , Oirat kabilesinden Quduka Beki'nin oğlu Törölchi ile evli.
Tümelün, Börte'nin babası Dei Seichen'in oğlu Alchi'nin oğlu Chigu ile evlidir.
Börte Cengiz Han'dan üç yıl sonra öldü ve büyük saygı gördü.
SONUÇ
Moğollar, Moğolistan'da küçük bir kabile iken Cengiz Han sayesinde büyük bir imparatorluk kurunca tüm aile üyelerine özellikle kadınlarına büyük görevler düşmüştür. Eşleri ve kocaları geniş Asya ce Avrupa bozkırlarında savaşırken kadınlar kendi obalarının yönetimlerini üstlenmişlerdir.
AMA TİMUÇİN BİR HİÇ İKEN ONUN YANINDA OLAN ANNESİ HÖELİN'İN VE İLK EŞİ BÖRTE'NİN CENGİZ HAN'IN ORTAYA ÇIKMASINI SAĞLAMADA ÇOK ÖNEMLİ
KATKILARI OLMUŞ UNUTULMAZDIR.
Yazıma Höelin'in Moğolistan'da onuruna dikilen anıtın internetten fotoğrafı eklenmiştir.