Devrim Gazetesinde 13.03.2025 günlü yazımda Cengiz Hanın (1162-1227) hayat hikâyesini yaşadığı aileyi incelemiştim. Araya başka konular girince devamını getirememiştim.
Bence önemli olan uygarlık ve bilimdir, bu yolla insanların yaşamını ve yaşam şartlarını iyileştirmek rahatlatmak ona güzellikler katmaktır. İnsanoğlu bir devlet düzeni kurmadan önce de savaşlar başlamıştır, üzülerek görüyoruz bugünde çılgınca devam etmektedir. SAVAŞLAR UYGARLIĞA YOL AÇIYORSA SAVUNMAYA YÖNELİKSE KUTSALDIR. DİN YAYMAK AMAÇLI, UYGARLIKLARI YOK EDİCİ, İNSANLARIN DÜŞÜNCE VE YAŞAMINI DEĞİŞTİRME AMAÇLI İSE OLMAZ OLSUN ÖYLE SAVAŞLAR DÜŞÜNCESİNDEYİM.
Batı ve Türk tarihindeki değerleri ve büyük kahramanları incelemeye devam ediyorum. Ama internette ve tarih kitaplarında savaşlar savaşlar savaşlar hep karşıma çıkıyor. Kentleşme kültür, güzel sanatlar hakkında bilgiler yok denecek kadar az.
BEN DE DAHA ÖNCEKİ YAZILARIMDA OLDUĞU GİBİ BU AZ OLALARI ARAMAYA ÇALIŞACAĞIM
Cengiz Han hakkında önceki yazımda Cengiz Han'ın ilk eşi Börte Hatunun 5 oğlu olduğunu belirtmiştim.
Cuci (babası farklı ancak oğul kabul edilmiş), Çağatay, Ögeday, Tuluy, Kulkan olduğunu görmüştük. Cengiz Han'ın oğulları uzun yıllar Asya ve Avrupa'da hüküm sürmüşlerdir. Bunları sıra ile inceleyelim.
CUCI (ZUCHİ) 1182-1227 EN BÜYÜK OĞUL
Börte Hatunun kaçırıldığı zamanda doğan oğludur. Cengiz Han tarafından oğul olarak kabul edilmiştir. Cuci ismi Moğolca konuk misahir anlamına gelmektedir. Cengiz Hanın yanında pek çok sefere katıldı. Cengiz Han 1225 yılında imparatorluğu oğulları arasında bölüştürünce Hazar Denizin kuzeyindeki ve Avrupa'daki topraklar Cuci'ye veridi. Ancak Cuci aynı yıl babasından önce öldüğünden hissesi oğullarına verildi.
Cuci'nin iki oğlu vardı. Büyük oğlu Batu Han ve küçük oğlu Orda
ALTIN ORDA (ALTIN ORDU) DEVLETİ (GOLDEN HORDE)
Altın Orda (Altın Ordu) devleti Batu Han (ölüm 1255) tarafından kuruldu ve 1241-1502 tarihleri arasında hüküm sürdü. 1502 yılında gene Tatar kökenli olan Kırım Hanlığı tarafından ortadan kaldırıldı.
BATU HAN
Batu Han Cuci'nin büyük oğludur. 1241-1255 yılları arasında Altın Orda Hanıdır. Dört oğlu olduğu bilinmektedir.
BERKE HAN 1257-1266 yılları arası Altın Ordu Hanıdır. 1209 doğumludur. Batu Han'ın en küçük kardeşidir. Moğollar içinde Müslümanlığı ilk kabul eden Handır.
Altın Ordu devletinin iç yapısı internette "Golden Horde" isimli yazıda şöyle özetlenmektedir.
Altın Orda'nın nüfusu büyük ölçüde daha sonra İslam'ı benimseyen Türkler ve Moğolların yanı sıra daha az sayıda başka halklardan oluşuyordu.
Altın Orda nüfusunun büyük çoğunluğunu Türkler ardından Kıpçaklar, Kumanlar, İdil Bulgarları, Harezmliler, Karaçaylılar oluşturuyordu. Altın Orda giderek Türkleşti ve Moğol kimliğini yitirdi, Batu Han'ın orijinal Moğol savaşçılarının torunları ise üst sınıfı oluşturdu. Ruslar ve Avrupalılar tarafından bunlara Tatar adı veriliyordu. Bu grubun üyelerinin çoğu kendilerini etnik veya kabile isimleriyle tanımlasa da birçoğu da kendilerini Müslüman olarak görüyordu. Hem tarımcı hem de göçebe halkın büyük çoğunluğu Kıpçak dilini benimsemiş olup, bu dil Orda'nın dağılmasından sonra Kıpçak gruplarının bölgesel dilleri haline gelmiştir. Altın Orda Tatarca-Türkçe dili Kırım Tatarca-Türkçesi ile karıştırılmamalıdır.
Batu'nun torunları, Altın Orda Devleti'ni Saray Batu ve daha sonra Saray Berke'den yöneterek, Volga Nehri ve Karpat Dağları'ndan Tuna Nehri'nin ağzına kadar uzanan bir alanı kontrol ettiler. Orda soyundan gelenler Ural Nehri'nden Balkal Gölü'ne kadar olan bölgede hüküm sürmüşlerdir. Bu arada buralardan çeşitli zamanlarda Türkiye'ye göçmüş nüfus yer almaktadır.
Bugün Altın Orda devletinden kalanlar Sovyetler içindeki özerk Başkurdistan (Bashkortostan) ve Tataristan cumhuriyetlerinde yaşamaktadır. Ünlü Tarihçi Zeki Velidi Togan Başkurt kökenlidir.
Sonuç olarak Moğol dili ve kültürü daha yüksek TÜRK kültürü içinde kaybolmuş, her ikisi de Müslüman olmuş ve her ikisi de Arap ve İslam kültürü içinde yer almış, hakim kültür İslam Kültürüne dönüşmüştür.
Yazıma Altı Orda devletini yaklaşık sınır gösteren harita ile Cengiz Hanın oğlu Cucı'nin internetten bir anıtın resmi eklenmiştir.