DANİMARKALI SU TARİHÇİSİ THORKİLD SCHİÖLER (1927-2017) & SU DOLAPLARI & ANTİK MERMER KESME HIZARI
MEHMET BİLDİRİCİ
Uluslararası Tarihi Su Yolları toplantılarına katılmam onlarla direk ve dolaylı olarak tanımak ve tanışmak imkânını sağladı. Katıldığım beş toplantıda bu konuda çalışan meslektaşlarımla tanıştım. Bunun dördünde Türkiye'den kendi imkânlarımla katılan tek kişi olduğumdan herkes te beni tanıdı. Bu özel konuda inşaat mühendisi ve hidrolikçi olanların sayısı Avrupa ve Amerika ve diğer ülkelerde 200 kişinin altında olduğunu ve bunların yarıdan fazlasını tanıdığımı söyleyebilirim.
Bu toplantılarda İsrail'de tarihçi olgun ve yaşlı bir adam olan Yehuda PELEG katılımcılardan büyük ilgi görüyordu. Ben de kendisine tarihi konularda sorular soruyor ve ilginç yanıtlar alıyordum. Peleg de beni sevdi.
Türkiye'ye döndükten sonra 2003 yılında Danimarka'dan Su Tarihçisi Thorkild Schiöler' den bir mektup aldım, adresini Yehuda Peleg verdi bazı konularda bilgi almak için sizi önerdi diye yazıyordu. Yani Tarihi su yapıları konusunda aranan kişi oluyordum.
03.01.2003 te bana yazdığı İngilizce mailde bu aralar Roma döneminde Efes kentinde mermer kesimi (hızarı) için kullanılmış testere değirmeni (saw mill) ile ilgileniyorum. Bunun bir Su Çarkı ile (Water wheeler) çalıştırıldığı sanılıyor. Ayrıca testere pompası ile testere pompasının (saw pump) çalıştırıldığını öğrendim. Bunlar hakkında bilgi istiyordu.
Bir bilen olarak beni arıyorlardı, ama benim de çoğu bilmediğim konulardı. Ama baştan savmadım. Gerekli araştırmalar yaptım. Afyon Müze Müdürlüğüne yazılı sordum. Lütfedip cevap dahi vermediler. Ayrıca Afyon'da mermercilik yapan sınıf arkadaşım Mehmet Serteser ile gene Muğla'da mermer ocağı işleten gene sınıf arkadaşım Tuncay Orhan'ı aradım. Tatmin edici bir bilgi bulamadım.
Bunları aynen Schiöler'e yazdığımda hayretler içinde kaldı. Mermer Anadolu'da ki eski kentlerde bolca kullanılmıştır, bugün de mermercilik ileridir. Mermercilerin bir Derneği veya bir Müzesi olmalı bu konuları orada tartışılmalı yayılmalı ve yayınlanmalı diyordu. O zaman yıl 2003 bugün belki bir mermer müzesi vardır diye kendimi avutuyorum.
Thorkild Schiöler 1927 yılında Danimarka Kopenhag (Copenhagen) kentinde doğmuş 2017 yılında orada ölmüştür.
Uzun yıllar Birleşmiş Milletler (UN) Uluslararası FAO projelerinde eksper olarak mermer hızarı konusunda ve suyun su çarkları ile yükseltilmesi konusunda çalışmıştır. Bu arada Roma'da Bandladeş ve Sri Lanka'da bulunmuştur. Bu konudaki internette olan çalışmalarını bana da göndermiştir.
Bu konuda "Roma ve İslam Ülkelerinde Su çarkları isimli (Roman and Islamic Water lıftıng wheels) isimli bir kitabı vardır.
2003 yılında yazışma ve çabalarımız bir sonuca varamadan son bulmuştur.
2007 yılında Ürdün de gerçekleşen Uluslararası Tarihi Su toplantısına katıldım. Toplantı kenti Ürdün antik PETRA da idi. Bu arada Ürdün'ün diğer tarihi yerleri GERASA antik kenti gezildi. Kent kum yığınları altında kalmış Roma uygarlığının yaklaşık yüzde 85 oranında koruyordu. Ben çok antik kent gezdim böyle bir şey görmedim.
Bu harika antik kent içinde Fransız Jacques Seine isimli arkeolog Mermer kesme hızarının yeniden inşa etmiştir.
Ben bu defa bu haberi hemen Schiöler'e ilettim. Ben kendisini iyi tanıyorum, arkadaşım diye yazdı. Bu defa konu bu hızarın hangi anti resimden yararlandığı konusuna döndü. Yazışmalara Denizli Pamukkale Üniversitesinden Prof. Dr. Orhan Baykan'da katıldı. Antik resmin Denizli Müzesi bahçesindeki bir mezar taşına veya bir lahit kapağı üzerine çizilmiş olduğu muhtemelen bu mezar sahibinin bu mermer hızarını yatığı veya işlettiği kabul edilebilir.
Mühendislik tarihi için çok önemli bu tesisin internetten bir resmi ile Denizli Müzesinde bulunan resimli yazıtı resmi eklenmiştir.