EFSANELEŞEN BÜYÜK İSKENDER XVIIII
MEHMET BİLDİRİCİ
Dine dayanan din önderleri, peygamberler hep efsaneleşmiştir. Bunlar dışında kahramanlıkları, devlet adamlığı ile toplumlara mal olan efsane haline gelen saylı kişiler vardır. Büyük İskender (Megas Alexsander), Jül Sezar (Julius Caesar), Cengiz Han, Mustafa Kemal Atatürk bunlardan en önde gelenlerdir. Kiminin soyu devam etmiş kiminin soyu devam etmemiş efsane haline gelmiştir. Bu yazımda İskender hakkında oluşan efsaneler incelenecektir.
İskender'in ölümünden sonraki ilk yüzyıllarda, muhtemelen İskenderiye'de, efsanevi İskender Romanı olarak bilinen bir metinde bir araya getirildi. Bu metin Kallisthenes'e ait olduğu kabul edildi. Kallisthenes (MÖ 360-328) İskender'in seferlerine katılmış Grek tarihçidir. Bu metinden, Orta Çağda İslam dünyasında ve Avrupa'da yüzün üzerinde inceleme, çeviri şeklinde türetildi. Birçok şüpheli hikâye içeriyordu ve yirmi beş dile çevrildi, örneğin Orta Farsça, Süryanice ve Arapça.
Büyük İskender'in başarıları ve mirası birçok kültürde anlatılmıştır. İskender, kendi döneminden günümüze kadar hem yüksek kültürde hem de halk kültürde yer almıştır. Özellikle İskender Romanı, Perslerden, Orta Çağ Avrupası'na ve modern Yunan'a kadar sonraki kültürlerde İskender'in anlatımları önemli bir etkiye sahip olmuştur.
İskender, modern Yunan folklorunda diğer tüm antik figürlerden daha fazla yer alır. Karagiozis (Karagöz) gölge oyununda (aynı zamanda Türk Gölge Oyunu) görünen tek antik kahramandır. Yunan denizcileri arasında bilinen bir masalda, fırtına sırasında geminin pruvasını kavrayan ve kaptana, "Kral İskender yaşıyor mu?" diye soran yalnız bir deniz kızından söz edilir.
İslam öncesi Orta Farsça (Zerdüşt) edebiyatında İskender, "Lanetli" anlamına gelen gujastak sıfatıyla anılır ve tapınakları yıkmak ve Zerdüştlüğün kutsal metinlerini yakmakla suçlanır. İslami İran'da, İskender Romantizmi'nin (Farsça: ?????????? Iskandarnameh) etkisi altında, İskender'in daha olumlu bir tasviri ortaya çıkıyor. Firdevsi'nin Şehname'si ("Krallar Kitabı"), Gençlik Pınarını aramak için dünyanın en uzak köşelerini keşfeden efsanevi bir figür olan İskender'i meşru Pers şahları silsilesine dahil eder. Şehname'de İskender'in ilk yolculuğu Kabede namaz kılmak için Mekke'yedir. İskender, daha sonraki İslam sanatında ve edebiyatında birçok kez Mekke'ye Hac yaparken tasvir edilmiştir. Sonraki Fars yazarları onu felsefeyle ilişkilendirmiş ve onu Sokrates, Platon ve Aristoteles gibi şahsiyetlerle birlikte ölümsüzlük arayışında tasvir etmişlerdir.
Zülkarneyn (Arapça: ?? ???????; lit. 'İki Boynuzlu') figürünün, modern Kur'an araştırmacılarının çoğunluğu ve İslam yorumcuları tarafından İskender'e bir gönderme olduğuna inanılmaktadır. Bilim insanları ayrıca bu figürün İskender'in daha sonraki efsanelerine dayandığına inanıyor. Bu gelenekte, Gog ve Magog milletlerine karşı savunma amaçlı bir duvar inşa eden kahraman bir figürdü. Ayrıca Yaşam ve Ölümsüzlük Suyu'nu aramak için bilinen dünyayı dolaştı ve sonunda bir peygamber oldu.
İskender Romanının Süryani versiyonu onu "tek gerçek Tanrı'ya" dua eden ideal bir Hristiyan dünya fatihi olarak tasvir eder. Mısır'da İskender, Pers fethinden önceki son firavun olan II. Nektanebo'nun oğlu olarak tasvir edilmiştir. Darius'u yenmesi Mısır'ın kurtuluşu olarak tasvir edildi ve Mısır'ın hâlâ bir Mısırlı tarafından yönetildiğine inanıldı.
Yahudi Tarihçi Josephus'a göre İskender Kudüs'e girdiğinde kendisine, Pers İmparatorluğu'nu fethedecek güçlü bir Yunan kralını anlatan Daniel Kitabında gösterildi. Bu, Kudüs'ün bağışlanmasının bir nedeni olarak gösterilir.
Hintçe ve Urducada, İskender'in Farsça isminden türetilen "Sikandar" ismi yükselen genç bir yeteneği ifade eder ve Delhi Sultanlığı hükümdarı Alauddin Khalji kendisi "Sikandar-i-Sani" (İkinci Büyük İskender) olarak bilinir.
BÜYÜK İSKENDER KONUSUNDA ESER YAZANLAR
KALLISTHENES (MÖ 360-328)
Tanınmış Filozof Aristo'nun (MÖ 384-322/ yakınıdır. İskender ile birlikte Aristo'dan ders almış ve İskender'in seferlerine katılmıştır.
DIODOROS SCILLIUS (MÖ 90-30)
Sicilyalı antik Yunan Tarihçi eseri "Makedonyalı Filip, Büyük İskender" (Phlipp of Macedon, Alexander the Great". Bu konuda Mehmet Bildirici'nin Muğla Devrimde Yazısı 14.07.2020 tarihlidir.
PLUTARKHOS (46-120)
Antik Yunan Tarihçi "Parelel Hayatlar'da Büyük İskender, babası Filip incelemektedir.
FLAVIUS ARRIANOS (92-175)
Antik Yunan Tarihçi, "İskender'in Anabasisi" (Alexandru Anabasisi) adlı eseri İskender'in hayatı için en önemli kaynaktır. Konu Mehmet Bildirici tarafından Devrim Gazetesi 14.08.2019 ve 11.01.2021 sayılarında incelenmiştir.
FİRDEVSİ (940-1020)
İranlı Şair ve Tarihçi "Şehinsah" Kralların Tarihi" isimli eserinde İskender yer almaktadır. Ancak burada İslamlaşmış kahraman bir kişiye dönüşmüştür. Başkalaşmıştır. Firdevsi hakkında Mehmet Bildirici'nin yazısı Devrim gazetesinde 05.04.2025 tarihinde yayınlanmıştır.
DROYSEN (1808-1884)
Alman Tarihçi, İskender'in hayatını yazdı. 4 cilt. Tüm yayınlar incelenmiş, gerçek hayatını ve seferlerini anlatmıştır. 1960'lı yıllarda okumuştum.
Bunlardan ayrı olarak son yıllarda pek çok film çevrilmiştir.
TÜRKLERDE ETKİLERİ
İskender Karagöz oyununda bir gölge kahramandır.
Türk Yazarı Azerbaycanlı GENCELİ NİZAMİ (1141-1209) İskendername isimli eserin yazarıdır. Eserin dili Türkçedir. Bu konuda Devrim gazetesi 20.06.20024 tarihinde Mehmet Bildirici yazısı vardır.
Gene Türk yazarı TACETTİN AHMEDİ (1334-1413)
Osmanlı döneminde yaşamış, yazdığı İskendername Genceli Nizami'den büyük çapta alınmadır. Doğu anlayışı hakimdir. Eser Türkçedir.
İskender konusunu Ahmedi'nin dilinden tamamlayacağım.
Ol andan yürüyüp şah u sipahi Vardı zulmet zulmet içine girdi şah
Gittiler zulmet içinde bir zaman Bir gice bir ebr kapdı nâ-gehân