KARIA'YI PERSLER ADINA YÖNETEN SATRAP HEKATOMNOS VE ÇOCUKLARI (M.Ö 391-334) III-Son
MEHMET BİLDİRİCİ
İlk çağda Karia Bölgesi M.Ö 545 tarihinden M.Ö 334 tarihine kadar Persler (İran) tarafından yönetilmiş ve Anadolu'da yaklaşık 20 Satraplık (eyalet) kurulmuştur. Bunların en başında Karya Satraplığı gelmektedir.
Bu üçüncü yazımdır. İlkinde Hecatomnos dönemi, ikinci de ağabey Mousolos dönemi kısaca özetlenmeye çalışılmıştır. Bu yazıda eşi ve kardeşi Artemisia ve diğerlerinin dönemi incelenecektir.
Önce farkına vardığım bir konuda görüşümü açıklayacağım. Bu konular yeni yeni üniversitelerde incelenmekte ve kazılar yapılmaktadır. Ama önceleri yapılan çevirilerde yapılan hatalar sonucu yanlış bilgiler özellikle Muğla'da yaygınlaşmıştır. Milet ve Milas ismi çeviri yapan kişi tarafından karıştırılmış, Thales Milet'te yaşamış, Thales Milas'lıdır gibi algılanmıştır. Yazılan bazı yerli kitaplarda bazı ön yargılarda bulunmaktadır. Girit isminin Türkçe olduğu ve Milas ismin Lüvice olduğu gibi. Ben bunların bütün hepsini göz önüne almakta ve batılı yazarların daha gerçek bilgiler sunduğunu görüyorum. Sonuç Karia tarihi üzerine yaşadığımız bir coğrafyanın tarihidir. Çok çok önemlidir. Hem bizim için hem batı dünyası için. Ama şu da bir gerçektir. Karia uygarlığı bir Türk ve İslam Uygarlığı değildir.
Konuya dönersek eşi ve erkek kardeşi Mousolos'un ölümünden sonra yerine eşi ve kardeşi Artemisia (M.Ö.353-351) satrap olmuştur. Kısa satraplık süresince Rodoslular bunu fırsat bilerek Halkarnassus'a denizden saldırdılar açık olan limana girdiler ama ardından gizli ikinci limandan gelen saldırı karşısında yenilgiye uğradılar. Bahsedilen gizli liman üzerine Ortaçağda Şövalyeler tarafından Bodrum Kalesi yaptırılmıştır.
Önceki Artemisia (M.Ö 5 yüzyıl) Persler yanında 5 teknesi ile savaşa katılan dünyada ilk kadındır. Satrap Artemisia ise bir deniz Savaşının başında zafer kazanan dünyadaki ilk kadın olma onuruna sahiptir. Tabi ki Artemisia'nın kısa satraplık döneminde Mousolos ve kendi anıtın bitirilmesi mümkün değildir. Daha önce daha sonrada anıt yapımı sürmüştür.
Artemisia'nın ölümünün ardından Mousolos'un erkek kardeşi Idrıeus (M.Ö 351-344) geçti, onun zamanında dahi Mosolos Mezar Anıtının eksiklileri tamamlandı, İdrieus Milas Labranda dini tapınak alanlarını yaptırdı bu dini tapınaklar Mousolos ve kendi dönemlerinde tamamlandı. M.Ö 340 yılında İdrieus ölünce yerine kız kardeşi ve eşi ADA satrap (M.Ö 344-340) oldu. Ancak en küçük erkek kardeş ile mücadeleye tutuştular ve Ada Alinda Kentine sürgün edildi. Bazı tarihçiler Alinda'yı Muğla sanır. Alinda bugün Aydın ili Karpuzlu'da bulunmaktadır.
Halikarnassos'a dönersek Pixadoros Satrap olunca Pers Kralı Artaxerkes III Mısır fetih etmiş, Karya Satraplığının yetkilerini kısıtlamak istemiştir. Pixadoros Makedonya Kralına yaklaşır ama bir sonuç alamaz, Pers Kralı satraplığı kontrol için ORONTOPATES İSİMLİ BİR Persliyi gönderir ve Piksadoros'un kızı ile evlenir .Piksadoros M.Ö. 340-334 yılları Satrap olur onun ölümü veya satraplığı bırakması ile damadı Orontopates satraptır. M.Ö 333 yılında Büyük İskender Ordusuna teslim olur.
Bu sıralar ADA Alinda'da yöneticidir. Bu dönemde M.Ö 334 yılında Büyük İskender Çanakkale Boğazından ordusu ile Anadolu Egede Helen Kolonilerin sıra ile fethetmedir. Alinda kardeşi Piksadoros'tan intikam almak için Alinda'nın kapılarını Büyük İskender'e açar kendisine oğlum diye hitap eder gerçekten de İskender'in annesi yaşında en az 20-25 yaş büyüktür.
M.Ö 333 tarihinde Halicarnassos (Bodrum) İskender'in bıraktığı kuvvetlere teslim olur.
Bunun üzerine Büyük İskender tarafından M. Ö 333 yılında ADA tüm Karia yöneticisi olarak atanır. Bu ikici yöneticiliği Büyük İskender dönemindedir. M.Ö 326 yılında öldüğü sanılmaktadır.
1989 yılında Bodrum Hisar Başında soyulmamış bir mezar bulundu ve kemikleri bilimsel çalışmalarla etlendirildi. Bugün Bodrum Kalesinde sergilenmektedir. Bilim sel açıklamalara göre Karia hanedanından bir prensese ait olduğu ve M.Ö 360-325 tarihleri arasında yaşadığı belirtilmektedir. .Yaşı sadece 35. Bazı çevrelerce ADA olduğu sanılmaktadır. Ada'ın doğum tarihi bilinmemektedir. Babası M.Ö 377 yılında öldüğüne bir küçük kardeşi de olduğuna göre öldüğünde en az 60 yaşında olmalıdır.
Bu konuda Devrim Gazetesinde yayınlanmış yazılarım vardır.
Mousolos 20.12.2014
Artemisia (Önceki) 03.05.2016
Satrap Artemisia 20.05.2017
Yazıma ek olarak British Museum da bulunan Artemisia & Mousulus Ve ADA yontu resimleri konulmuştur.