MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE ÖNEMLİ VE ETKİLİ BİR TÜRK KADINI HALİDE EDİP ADIVAR 1984-1964--I
MEHMET BİLDİRİCİ
Bir ailede Ailenin kültür seviyesini kadın belirler, kadın okumaz okutulmazsa erkek mesleğinde ne kadar yükselse de kadının kültür seviyesi düşük ise ailenin sosyal ve kültürel seviyesi düşük olur, kadın çocuklarını iyi yetiştiremez, eşine destek veremez. Bu bakımdan kafes arkasından çıkarak topluma katılmalı okumalı okutulmalıdır. Türk toplumunda bu gerçeği gören ve kadının topluma kazanılmasında bütün kapıları ardına kadar açan Mustafa Kemal Atatürk olmuştur.
Batıda kadınların okuması, siyasi haklarını elde etmesi öncü ve kahraman kadınların büyük mücadeleleri sonucunda kazanılmıştır. Bu haklar Cumhuriyet ile Türk kadınına gümüş bir tepsi içinde sunulmuştur. Bundan önceki yazılarımda bilimde sanatta politikada öncü kadınlar konu edilmişti.
Bu yazımda bu kadınların en önünde gördüğüm bir Türk büyüğü, Türk anası ve ilklerin kadını Türk büyüklerinden Halide Edip Adıvar'ı (1984-1964) konu edeceğim.
Halide Edip hakkında pek çok yayınlar vardır, kendi yazdığı ve hemen hemen hepsi belgesel romanları vardır. Benim yazma sebebim onun kadınlar dünyasındaki boyutlarını ve yaşadığı ilkleri belirlemektir. Edebi kişiliğine girmeyeceğim.
HAYATI & AİLESİ: Halide Edip 1884 yılında İstanbul Beşiktaş da doğdu, babası Osmanlı Sarayında görevli Selanikli Mehmet Edip Bey'di, aydın batıya dönük bir yaşantısı vardı, aslen İspanya'dan Selanik'e göç eden Yahudi iken sonra Müslümanlığı seçmiştir. Kızı Halide'nin eğitimi için büyük çaba göstermiştir.
Annesi Bedirfen Hanımı küçük yaşta kaybetmiştir. Annesi bir Kürt Beyinin eşiydi, ondan Halide'nin bir kız kardeşi ablası vardı. Babaannesi ile her ırktan insanın olduğu kozmopolit bir ortamda büyüdü. İlk öğrenimini evinde özel hocalardan aldı, İngilizce öğretildi.
O dönemde kadınlar harem kısmında erkekler ve misafirler Hariciye yaşardı. Babası tarafından Halide'ye hariciyeye giriş izni tanındı. Bugün bize çok normal olan bu durum o gün için çok devrimci bir hareketti.
İngilizce eğitim veren Üsküdar Amerikan Kız Kolejine devam etti oradan mezun oldu, 1901 yılında Halide Edip buradan mezun olan ilk Müslüman Türk kızıdır. Bu da kayda değer çok cesur bir adım bir ilktir.
Mezun olur olmaz kendinden 20 yaş büyük Matematik Hocası Salih Zeki (1864-1921) ile evlendi, 1901-1910 yılları arası evli kaldı. İki oğulları oldu, Salih Zeki Halide Edip üzerine evlenmek istedi. Evliliği bitirdi. Bu da çok onurlu bir harekettir. Evlilik öncesi yaptığı bir anlaşma ile kocasını boşadı, O dönemde boşanma erkeğin ağzından çıkacak bir söze bağlıydı. Kocasını boşayabilen ilk Osmanlı kadını odur. Hâlbuki kocasını sevmiş ona İngilizcesi ile çalışmalarında yardımcı olmuştu.
1908 yılından itibaren kadın hakları konusunda Halide Salih imzası ile yazılar yazmaya başladı. Gerici çevrelerde çok ses getirdi, Gerici 31. Mart hareketi onu hedef gösterdi Halide oğulları ile Mısır'a kaçtı, oradan İngiltere'ye geçti kadın hakları savunucularıyla ve pek çok yazarla tanıştı, 1910 yılında yurda döndü ve ilk evliliğini sonlandırdı.
1913 Balkan Savaşı sırasında yazarlığını sürdürdü ve Turancı fikirlere yöneldi.
Birinci Dünya Savaşı günlerinde Kız Okulları Müfettişliğine getirildi. Bu sıfatla Suriye ve Lübnan'da kızların eğitimi ve Ermeni yetimlerinin Müslümanlaştırılmasında etkili oldu.
1917 yılında ikici eşi Dr. Adnan (Adıvar) ile evlendi ve 1955 yılına kadar evli kaldı
1918 yılında İstanbul'a döndü. İstanbul Darülfünununda Batı Edebiyatı dersleri verdi. Darülfünun tek Yüksek Eğitim Kurumudur, 1933 yılında yapılan reformla ilk İstanbul Üniversitesi'ne dönüşmüştür. Burada eğitim görebilen çok az sayıda kız öğrenci vardır. AMA HALİDE EDİP DIŞINDA BURADA DERS VEREN BAŞKA BİR TÜRK KADINI OLDUĞUNU BEN ŞAHSEN BİLMİYORUM.
1919 yılında İzmir'in işgali Türk halkı adeta isyan etmiş ilerici Türk kadınlarının sesi olarak İstanbul'un pek çok yerinde Sultanahmet mitingleriyle halkı galeyana getirmiştir. Osmanlı toplumunda bir mitingde kadının olması görülmüş bir şey değildir.
1920 yılında İstanbul'un işgali üzerine İngilizlerin isteği ile 6 kişi idama mâhkum olmuştur. Bu altı kahraman
MUSTAFA KEMAL & Kara Vasıf & ALİ FUAT PAŞA & Ahmet Rüstem
ADNAN ADIVAR & HALİDE EDİP olmuştur. Siyasi Düşüncelerinden ötürü idam cezası verilen kadın Halide Edip'tir.
Bu kahraman Türk kadının Osmanlı dönemindeki hayatına burada son verilecek Cumhuriyet dönemi ayrı bir yazı konusu olacaktır.
(Devam edecek)