MUĞLA ÇEVRESİNDE ÖZELLİKLE KAYA MEZARLAR KONUSUNDA ÇOK BÜYÜK HİZMETİ OLAN İSVEÇLİ BİLİM ADAMI PAAVO ROOS (1937)
MEHMET BİLDİRİCİ
İsveçli Bilim Adamı Paavo Roos ile yüz yüze gelmiş değiliz. Uzun zamandır ara ara kendisini mail ile arayıp görüşlerini sormuşumdur. Bu defa yılbaşı dolayısıyla tekrar aradım, kendisinin Muğla bölgesinde özellikle kaya mezarlar konusunda çok çalışmaları olduğunu yazdım, irtibat kuralım dedim. Sağ olsun beni kırmadı İngilizce hayat hikâyesini ve Kaunos antik kentinde bulunan Dalyan Çayı (Calbis) kenarında bulunan dünyada eşine az rastlanan kaya mezarlar hakkında bilgiler sundu. Bu vesile ile 1964'lü yıllarda burada çalışma yaptığını ve bu kaya mezarlara kendi imkânları ile Kültür Bakanlığı izni tırmanan ilk bilim adamı olduğunu öğrendim.
Bu yazımda bu değerli bilim adamını kendi kaleminden yaşamını özetleyeceğim. Bundan sonraki yazımda da Kaunos kaya mezarlarını tez çalışması yapışını ve buraya tırmanma olayına yer vereceğim.
Paavo Roos 1937 yılında Estonya'da Tartu kentinde doğdum 1944 yılında ülkemin Sovyetler Birliği'nin işgali üzerine ailem İsveç'in Lund kentine sürgün gönderilmiştir, orada Latince, Grekçe ve Klasik Arkeoloji öğrenimi gördüm, Lund Üniversitesi'nden mezun oldum. Lund kenti İsveç'in güneyinde Baltık Denizi kenarında Malmö'ye ve Danimarka başkenti Kopenhak'a (Copenhagen) yakın bir üniversite kentidir.
1962 yılında Roma ve Atina'daki İsveç Klasik Arkeoloji Enstitüsü kursuna katıldım ve antik kentlerin tarihine özel ilgi duymaya başladım.
İlk defa 1964 yılında Türkiye'ye geldim, özellikle Türkiye'nin batı ve güneyindeki antik kentleri gezdim. O zaman ki sosyal yaşam bugün kinden oldukça farklı idi, Ören yerlerinin çevresinde tel örgüler ve giriş kulübeleri yoktu, sadece zararlı hayvanlardan ve kaçakçılardan korumak için bir bekçiler vardı.
O tarihlerde Muğla vilayetinde arkeolojik kazılar Güllük körfezinde İtalyanlar tarafından yapılan IASOS ve Milas Labranda'da İsveç Grubunun yaptığı kazılar vardı.
1950'li yıllarda turistlerin kalabileceği oteller yoktu. Muğla'da odası içinde suyu olan sadece bir otel vardı.
1964 yılında ilk defa Kaunos'a ziyarette bulundum. Buradaki Kaya mezarları gördüm bunu İsveç Arkeolojisi Müdürü Paul Astrom görmemi önermişti. Nitekim bunu kendisi inceleyecekti, sonra karar değiştirdi ve Kıbrıs Bronz Çağını incelemeye karar verdi. Konu uygundu.
Kaunos'taki özellikle kaya mezarlar beni büyüledi, bunları incelemeye karar verdim, bu zamanda 1966 yılında Baki Öğün (1922-2001) başkanlığında Kaunos'ta Arkeolojik kazılar da başladı, ama kaya mezarlarda yapılacak pek bir şey yoktu.
Bunlar bunu takip eden bir yazıda detayla anlatacağım.
1972 yılında Kaunos Kaya Mezarlar üzerine doktora tezimi tamamladım, iki yıl ardından ikincisi takip etti ve bunlar Lund Üniversitesi'nde ders notları (lecturer) oldu.
Ayrıca Muğla'da bulunan pek çok kaya mezarlar hakkında yayınlarım oldu ve bunlar Muğla Kültür Envanterine geçti.
Türkiye'de antik kentler çalışmalarım devam etti. İkincisi Muğla'da Milas Labranda'da yapılan kazılar hep ilgimi çekti.
Burada İdyma ile ilgili çalışmalarım da şöyle; Idyma'ya ilk defa 1965 yılında geldim. 77 yaşında ismini hatırlamadığım bir rehber ile karşılaştım. İdyma kaya mezarlarını gösterdi, ancak aşağıdan çalı çırpı ve ağaçlardan çoğu fark edilmiyordu. Sonradan bunlar Jandarma tarafından kesildi ve görülebilir hale geldiler.
Kaya mezarları ve çevreyi incelemek için 1970- 1990 ve 2000 yılından sonra Akyaka'ya geldim. Önceleri küçük sevimli bir Otelde kaldım. İsmi ENGİN idi,, sonraki gelişimde Müzikli Kafe olmuş. Gökova'da yaşayan Meryem Kuzey ile birkaç kez karşılaştım ve görüştüm.
1985-1987 yıllarında Roma'da, 1987-1990 yılları arasına İsveç Araştırma Enstitüsü Müdürü olarak görev yaptı. 2002 yılında Lund Üniversitesinden emekli oldum, ama gene araştırmalarımı sürdürdüm.
Paavo Roos'un yayınları da şöyle
1972- P. Roos, The rock-tombs of Caunus, I: The architecture, Studies in
Mediterranean archaeology 34.1 (1972).-Kaunos Kaya Mezarlar
1985-Roos, Survey of rock-cut chamber tombs in Caria. II. Central
Caria (forthcoming).-Karia'da Kaya Mezarlar
1985-P. Roos, Survey of rock-cut chamber-tombs in Caria. 1. Southeas
tern Caria and the Lyco-Carian borderland (1985).-Likya Karya sınırında kaya mzarlar
2000-P. Roos, "Reparations and spare parts in Carian rock-cut tombs",
Asia Minor Studien 39 (2000) 249- 253.-Karia'da Kaya Mezarlar
Ayrıca Arkeoloji konulu çeşitli makaleleri vardır.
Yazıma Paavo Roos'un Muğla'da bir kaya mezar üzerinde bir fotoğrafı eklenmiştir.