ROMA ÖNCESİ SULAMA KANALLARI VE BARAJLAR YAPAN ASUR KRALI
SENNACHARIP (KRAL MÖ 705-681)
MEHMET BİLDİRİCİ
Asur İmparatorluğu MÖ 2025-612 yılları arasında bugünkü Irak toprakları olan Mezopotamya'da hüküm sürmüştür. Başkentleri Musul yakınlarında Dicle nehri üzerinde bulunan Ninova (Nineveh) kentidir.
Asur İmparatorluğu Anadolu ve Türk insanı için çok çok önemlidir. Anadolu'dan doğan DİCLE nehri üzerindedir. Uzun yıllar Osmanlı hâkimiyetinde bulunmuş, MÖ 9-8 yüzyıllardan itibaren Anadolu'nun güneyi onlar tarafından yönetilmiştir. Anadolu'da görülen ilkyazı Asur çivi yazısıdır.
Önceki Yazımda Kütüphane kuran Asurpanibal'ın dedesi Sennacharip (Kral MÖ 705-681) incelenecektir. Sennacherip diğer Asur Kralları gibi savaşçıdır. Pek çok savaşlar yapmış ünlü Babil kentini yerle bir etmiştir. Ayrıca İsrail ve Kudus'e de saldırmıştır. İsmi Tevrat'ta geçer.
Ama savaşçılığı yanında yeşili ve tarımı seven bir kraldır. Kral olunca Musul yakınında Ninova'yı kendine başkent seçti. Ninova kupkuru bir arazideydi. Önce Ninova'nın kuzeyinden barajlar ve kanallar kazdırarak su getirdi yeşil hale getirdi. Onu saraylar ve bahçelerle donatarak bölgenin en güzel kenti halini aldı..
Tarihte barajlar yaptıran kanallar kazdıran kralların başında gelmektedir. Barajlar Mısır'da Babil'de Anadolu'da Hititlerde daha önceden yaptırılmıştır. Ancak Daha önceleri sulama kanalları kazdıran sadece Urartu Kralı Menua'dır (Kral MÖ 810-786), Roma'da ise ilk su Yolu MÖ 312 tarihinde yaptırıldığı bilinmektedir.
Sennacheri'in yaptırdığı baraj ve kanalların bir planı buraya eklenmiştir. Buradan görüleceği gibi Ninova'nın kuzeyinden güneye doğru iki nehir akmaktadır. Bunlar KHOSR ve GOMEL. Bunlardan Khosr nehri Ninova'nın içinden geçerek Musul'da Dicle'ye katılmaktadır. Gomel ise Ninova'nın yaklaşık 45 km doğusundan güneye doğru akmaktadır. Her iki nehrin yağış havzaları birbirinden farklıdır.
Kral önce Gomel nehri üzerinde Bawian barajını yaptırmış, bu barajda toplanan suları, kazdırdığı kanallarla JERVAN mevkiinde Su kemeri üzerinden geçirip Khosr nehrine aktarmıştır. Jerwan yakınlarında yaptırdığı su kemerinin ve kanalların kalıntıları bugün görülebilmektedir.
Bu su kemeri Roma öncesi dünyada yapılmış ilk örneklerdendir. Burada bugünkü projelerce çokça uygulanan bir havzanın suyunun diğerine aktarılması olayı karşımıza çıkmaktadır.
Khosr üzerinde Khorsabad ve hemen Ninova'nın kuzeyinde Ajilah barajlarını yaptırdı.
İki nehir üzerinde yaptırılmış üç baraj, su kemeri ve komşu bir havzadan su aşırması ile Ninova içindeki su hendekleri ve meyve ve çiçek bahçeleri ile birlikte yeşil hale gelmiştir., Kral Sennacherip tarafından gerçekleştirilmiş bu proje tarihin derinliklerinde görülebilen bir mühendislik harikasıdır.
Barajların boyutları hakkında bilgiler bulunmamaktadır. Jerwan su kemeri hakkında bilinenler şöyledir.
Uzunluk: 300 m- Genişlik: 12 m -Yükseklik: 7.50 m - Suyolunun uzunluğu: 50 km.
Jerwan Su Kemerinde bulunmuş Asur dilindeki küçük yazıtta " SAT SIN-AHHE-RIBA SAR KISSATI SAR ASSUA" -" Belonging to Sennacrerib, King of the World, King of Assyria"- "Dünya'nın ve Asur'un Kralı Sennacherib'e aittir" ibaresi yer alır.
Gene bu bölgede bulunan ve halen Londra British Museum'da sergilenen Asur dilindeki yazıtta da kral şunları söylemektedir. " Bahçe yapmaları için toprakları uygun parçalara böldüm ve halkıma verdim. Bahçeleri sulamak için dağlar arasında kanallar kazdırarak suyu Ninova'ya getirdim. Khosr nehrinin suyunun yıl boyunca akmasını sağladım. Bahçeler arasında sulama arkları yaptırdım. ibaresi yer alır. Yazıya Ninova'ya su getiren sistem eklenmiştir.
Kaynak: Bildirici M 2009, Tarihi sulama, Su Toplama, Taşkın Koruma DSİ Genel Müd. yayını