TÜRK TARİHİNDE BİR DÖNÜM UYGURLAR ALFABELERİ VE DİNLERİ
MEHMET BİLDİRİCİ
Birkaç yazıdan beri insanlığın kültür serüvende en önemli başarısı olan yazının bulunması ve önemli kilometre taşlarına parmak basmaya çalıştık.
Türk devletlerinin kullandığı alfabelere sıra geldi.
Türk devletleri hakkında ortada gezen hamasete dayanan bilgiler ağırlıktadır. Bence işin özüne inilmeli diğerleri ile tarafsız bir kefeye konulmalıdır. Ancak bu konuda yeterli araştırmalar yeterli de değildir.
Türk devletlerinde ilk yazılı metinler Göktürkler döneminde Moğolistan da bulunan Yenisey vadisinde bulunan ORHON kitabeleridir.
Bu konuda Devrim Gazetesinde 20.07.2020 gün ki yazımda incelenmiş. Kitabenin metinleri çok önemli olduğu için tek tek yazılmıştır.
Bu anıtlar Türklerin başka kullanmadıkları İskandinav orijinli bir alfabe ile Türkçe yazılmıştır. İkinci önemli konu Orta Asyada kurulan Göktürk devletinin gezgin (nomad) topluluklar oluşu henüz kentleşmenin başlamadığıdır.
Göktürk devletinin yerini aynı topraklarda 745 tarihinde kurulan UYGUR Devleti almştır.. Doğu Türkistan, Sincan Özerk bölgesi Xinjiang olarak bilinir. Devletin kurucusu Böğü kağandır.
TÜRK TARİHİNDE İLK YERLEŞİK DÜZENE GEÇİLMİŞTİR.. İlk kurulan kent başkentleri KARABALSAGUN'dur. Bu ise Türk tarihinda çok önemli bir gelişmedir.
Özet olarak Türklerin tarihte ilk kurduğu kenttir. Bu kent çeşitli dillerde Mubalık, olarak da bilinir. Bugün mevcut değildir, kalıntıları Moğolistan Orhun vadisindedir.
Uygurlar döneminde yazıda ve dinde köklü değişiklikler yapılmıştır. Kendilerinden önceki göçebe Göktürk hanlarının kullandığı yazıyı terk etmiş Mani dini (Maniheizm) ve Buda inancını benimsemiştir.
Mani dini hakkında kısa bilgiler şöyledir. Çünkü Türk tarihinde öneli bir yeri vardır
Maniheizm MANİ (216-272) tarfından kurulmuştur. Mezopotamya ve İran'da yayılmış bir dindir. Kutsal metinleri vardır. Mani dini Zerdüşt dini dualilizmini (iyilik ve kötülük),Budizm'in ahlaki ilkelerini benimsemiş önce İran'da yayılmış, daha sonra orada yasaklanmış sonra dünyanın pek çok yerine dağılmıştır..
Sekizinci yüzyılda dünyada sadece Uygur devletinde resmi din olarak kabul edilmiştir. Mani dininin etkisinde Uygurlar kendilerine yeni bir alfabe benimsemiştir. Bu alfabe de Fenike albesinen gelen Arami alfabesine çok benzemektedir. Sağdan sola yazılmaktadır
Uygurlar 16 yüzyılda diğer Türk devletleri gibi İslam'ı kabul etmiş Arap harflerine dönmüştür.
Uygur Turpan kentinde Mühendislik harikası uzunluğu 5.000 km bulan yeraltı su kanallı mevcut olup halen kullanılmaktadır.
Maalesef bugün Uygurlar (Doğu Türkistan) Komunist Çin'in baskılı rejimi altında yaşamakta ve Çin yazısını kullanmaktadır. İleride kendi kültür ve geleneklerini yaşatacağı bağımsız devletlerini kurması en büyük arzumuz olmalıdır.
Yazıma Mani dini rahiplerine ait bir resim ile Turpan su kanallarından su çeken Uygur kızları internetten eklenmiştir.