Bu yazımda 11 yüzyılda yazdığı "Divanı Lügâtüt Türk" isimli eserinde ilk defa Türk dünyası, Türk boyları ve Türkçe dili hakkında detaylı bilgiler sunan Kaşgarlı Mahmut incelenecektir.
Kaşgarlı Mahmut Kaşgar kentinde 1008 tarihinde doğdu. Uygur dilinde ismi Mahmud Quesgeri, Arapça Mahmud el Kaşgari'dir. Karahanlı Türk ve Müslüman bir ailenin çocuğudur.
Doğum yeri olan Kaşgar bugün Çin Halk Cumhuriyeti Sincan (Uygur) Bölgesi içindedir. 2015 yılında nüfusu 600.000 olup bunun %80 Müslüman Uygur'dur.
Kaşgarlı Mahmud 1057 tarihinden memleketinden ayrılmış yaklaşık 15 yıl Orta Asya'yı dolaşmış Türklerin yaşadığı bölgeleri dillerini geleneklerini incelememiş ardından Bağdat'a yerleşmiştir.
Kaşgarlı Mahmut Türkler hakkında Divanı Lügatüt Türk isimli eserini yazmıştır. Bu eseri yaklaşık 1074 tarihinde Abbasi Halifesine sunulmuştur. Eser Arapçadır. Ancak Türk illerini, Türk halkların Türk dilini tanıtan bir kitaptır. Daha sonra 1080 tarihinde Kaşgar'a dönmüş orada hayatını kaybetmiştir. Türbesi Kaşgar kentindedir.
DIVANI LÜGATÜT TÜRK
Bu eser Arapça yazılmasına karşı Türk ulusu ve Türk dili hakkında çok önemli bir eserdir. Özellikle Kaşgarlı Mahmut Türklerin yaşadığı yerleri gösteren bir Atlas yapmıştır. Türklere ait deyimler, efsaneler, Türk boyları çok detaylı incelenmiştir. İçeriği 8.000 maddeyi kapsamaktadır.
Ancak Endülüslü Arap yazar Cabir Ebu Hayyan (1256-1344), Türk yazar Kâtip Çelebi'nin (1609-1657) eserlerinde bahsedildiği ve yararlanıldığı bilindiği halde Divan Lügatüt Türk ortadan yok olmuştur. 1905 yılında İstanbul'da Ali Emiri sayesinde ortaya çıkmış ve 1915 yılında ilk yayını yapılmış. 1941 yılında Kültür bakanlığı tarafından tekrar yayınlanmıştır. 1266 tarihli tek orijinal nüsha İstanbul'dadır. TÜRK DÜNYASI BUNDAN BÖYLE BU ESERLE YENİDEN TANIŞABİLMİŞTİR.
Yazıya Coğrafya Atlası olan Türklerin yaşadıkları yerleri gösteren Kaşgarlı Mahmud'un Atlası eklenmiştir.