YENİDEN PTOLEMAIOS (BATLAMYUS) ( 85-165 ?)
MEHMET BİLDİRİCİ
Orijinal adıyla Ptolemaios ya da Batlamyus İskenderiye'de yaşamış Yunanlı Matematikçi, Coğrafyacı, Astronom olan bir ilk çağ bilim adamıdır. Bu konuda Devrim Gazetesinde 17.11.2020 tarihinde bir yazım yayınlanmıştı. Batlamyus konusunda yeni güncel bilgilere ulaştım, bunları da sizlerle paylaşacağım.
Önce Celal Şengör'ün (1955) bir kitabından söz edeceğim. BİLİMİN BÜYÜSÜ, Kitap 2018 yılında yayınlanmış 159 sayfa. Yazar İstanbul Teknik Üniversitesi öğretim üyesi, Jeoloji dalında yurt dışında eğitim almıştır. Aynı zamanda bilime ve bilimsel düşünceye çok önem veren bir kişidir. Kitabının 104-105 sayfalarında Batlamyus'tan söz etmektedir.
Ptolemaios'un "Matematike Syntaxis" adlı eseri Arapça'ya "Al- Macisti" olarak çevrilmiştir. Mısır kökenli veya Yunanlı ifade edilmektedir. Bu eser daha sonra 12 yüzyılda Latinceye çevrilmiştir.
İlk defa Lübnan Sur kentinde yaşamış MARINOS (ölümü 130 ?) isimli kişi kentlerin yerini bulabilmek için bir metot geliştirmiştir. Ancak bu çalışma bugüne gelememiş, bu Coğrafya Klavuzu (El Kitabı- GeografikeUfegesis) kent yerlerini yeni boylam ve enlemlere listeliyordu. Batlamyus bundan yararlanmıştır
Bu ise İlk çağda Coğrafya konusunda Erastostenes (M.Ö 276-194) sonrası yapılan en büyük gelişme idi. Libya doğumlu İskenderiye'de yaşamış Erastostenes ilk defa Coğrafya ismini kullanan kişidir. Atina'da Platon Akademisinde öğrenim görmüş enlem boylamı bulmuş dünyanın çevresini bilimsel olarak hesaplamıştır. Bu konuda Devrim Gazetesindeki yazım 15.01.2019 tarihindedir.
Batlamyus'un eseri İslam dünyasında 8. yüzyılda Arapçaya çevirmiş geliştirmiştir.
Öte yandan Bizans döneminde İstanbul'da 13. yüzyılda Kariye (Khora) Manastırı keşişlerinden büyük Âlim Maksimos Planudes Batlamyus Atlasını buldurup kopyalamıştır. İstanbul'un fethinden önce Emmanual Krisoloras (1335-1415) İstanbul'dan Floransa'ya göç etmiştir. Bu eser Batıya geçen ilk Ptoleiamos kopyası olup halen Vatikan Kütüphanesindedir.
Cumhuriyet döneminde 1926 yılında Topkapı Sarayı Milli Müze olunca ATATÜRK'ÜN emri buradaki eserlerin Envanteri çıkartılmaya başlamıştır. Yunanca eserler çıkınca o zaman ki Müze Müdürü Halil Ethem Erdem Yunanca Uzmanı Alman Adolf Deismann'dan (1866-1937) yardım istemiştir.
Deismann kitabı tanımış bunun Ptolemaios atlası olduğunu görmüş ve hayran kalmıştır. Ancak kitap Topkapı Sarayı bodrumunda su içinde kalmış tamamen harap durumda imiş. Atatürk tekrar devreye girmiş eski kitaplar resteratörü Hugo Ibscher'e eserin restorasyonu yaptırmıştır.
2000 yılları başlangıcında İsviçre Bern Üniversitesi'nden Prof. Dr. Alfred Stückelberger (1935) Başkanlığından Ptolemaios Atlasının yeni eleştirel bir baskısının yapılmasına karar verilmiş, bunun üzerine Topkapı Sarayındaki restore edilmiş baskı gözden geçirilmiş zamanın Müze Müdiresi Filiz Çağman gayreti ile yeniden restorasyonu yapılmış, Bern Üniversitesi ile irtibat sağlanmış ve Tıpkı Basımı Türkiye'de yapılmış Üniversite ve Kütüphanelere sunulmuştur. Çok kaliteli değişik bir teknikle basılan kitap 3.000 TL dir. Kitabın yazarı İsviçreli Alfred Stückelberger (1935)
Batlamyus Atlasının Topkapı Sarayına nereden geldiği bilinmemektedir.
Yazar Celal Şengör Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'un fethinden sonra eski kitapları topladığını, Hatta onun tercümesini yaptırmak istediği bilinmektedir. Bu eserin oradan gelebileceğini düşünmektedir. Maalesef Fatih'in bu teşebbüsü daha sonra terkedilmiştir.
Oğlum Prof. Dr. Öztuğ Bildirici Konya'da öğretim üyesi harita mühendisliği kökenlidir. Harita konusunda ondan da çok faydalandım. O da bana bir kitap hediye etti. HARİTA ÜZERİNE, yazarı Simon Garfield, 2012 yılı basımı 448 sayfa.
Kitabın 6. Bölümünde Batlamyus hakkında da şu bilgiler yer almaktadır.
Floransalı Jacobus Angelus ( 1360-1411) Ronesans hareketini ilk başlatanlardandır. Eski Yunanca el yazmalara ilgi duyar hatta bu arada İstanbul'un fethinden önce İstanbul'u ziyaret ede Ptolemaios-Batlamyus'un kitabını rastlar ve onu tercüme eder, bu eser haritalar olmaksızın 1475 yılında yayınlanır ve bir anda Batlamyus Avrupa'da yeniden doğar, Kristof Kolomb'un 1492 de Amerika kıtasına yolculuğuna kadar en etkili kişidir.
Antik bir yazarın ölümünden yaklaşık 1800 yıl sonra gündeme gelmesi beni gerçekten heyecanlandırdığı söylemeliyim.
Yazıma J. Angelos'un çevirisi ile 1507yılında Avrupa'da yayınlanmış Batlamyus Dünya Haritası ile birlikte Batlamyus resmine yer verilmiştir.
2 Ek