İNEGÖL'DE BİR KÖY OKULUNDA UMUT VEREN ÇALIŞMALAR
Prof. Dr. Kemal Kocabaş
6 Ocak 2023 Cuma günü erken saatlerde Yeni Kuşak Köy Enstitüler Derneği (YKKED) Bursa Şubesi'nin düzenlediği etkinlikler için arkadaşlarımızla Bursa yolundaydık. Etkinlik programına göre saat 13.00'te İnegöl Çitli Nihat Korkmaz İlkokulunda tüm katılımcılarla buluşacaktık. Başlangıçta neden bu köy okulunda buluşacağımıza dair bir bilgi yoktu. Cep telefonlarının yol arama programı sayesinde verilen saatte okul bahçesindeydik. Okulda yapılan çalışmaları ve heyecanı görünce gelme gerekçemizi anladık. İnegöl Çitli Nihat Korkmaz İlkokulu ve Ortaokulu 132 öğrenci 14 öğretmen 2 idareci 2 de yardımcı hizmetler personeli var. Anasınıfı ilkokul ve ortaokul olmak üzere üç kademede eğitim öğretim faaliyetleri sürdürülüyor.
YKKED, eğitimle ilgili dernekler, sendikalar yaklaşık yirmi yıldan beri kapatılan köy okullarının yeniden açılmasının çocukların kendi sosyal ortamlarında eğitim almasının önemini işaret etti. Kapatılan köy okulların köyün belleği olması gerektiğini, bu mekanların restore edilerek halkevleri gibi işlev görmesini, atanamayan öğretmenlerin bu okullara atanarak bu mekanlarda taşımalı eğitim yapan çocuklara destek eğitimi vermesini, okul mekanlarının iyileştirilmesine yönelik çalışmalar üretmesi gerektiğini söyledik. Bu okullara atanan öğretmenlere ilçe merkezlerindeki ziraat mühendisleri ve veterinerler tarafından kurslar verilerek köylerde yeniden zirai üretim ve hayvancılık için öncülük yapabilmelerini önerdik. Köy Enstitüleri modelinin özgünlüğünü ve kazanımlarını işaret ederek öneriler sunduk.
Köy Enstitüleri uygulamalı eğitim yapan kurumlardı. Derslerin yüzde ellisi tarım alanlarında ve teknik atölyelerde uygulamalı olarak yapılırdı. Erkek öğrenciler demircilik, yapıcılık, marangozluk alanlarında eğitim görürken kız öğrenciler ev sanatları, dokumacılık, halıcılık vb. alanlarda eğitim görürlerdi. Köy Enstitülerinin kuramcısı, uygulayıcısı İsmail Hakkı Tonguç "Köy, işten kaçan, nefret eden pasif öğretmene değil, işi seven, ona sarılan, iş vasıtasıyla yurdu şenlendirecek olan canlı, hareketli öğretmene muhtaçtır. Yeni öğretmenler, bireyleri iş içinde yoğura yoğura, sakinleri saadet denizinde yüzen bir vatan yaratmalıdır. Yurt, yoksul insanların değil, varlıklı ve mesut insanların yurdu haline gelmeli; onun her tarafından neşe, sağlık ve bahtiyarlık fışkırmalıdır. Bu ülküye yaklaşmanın ana şartlarından biri, köye iş yapmasını bilen öğretmeni ve iş araçlarını sokmaktır" ifadeleriyle hedeflenen köy öğretmeni tanımını yapar. Yazar, düşünür Muzaffer İlhan Erdost; Köy Enstitülerini "okulun yaşama yaklaştırılması" şeklinde yorumlarken Sosyolog Cavit Orhan Tütengil enstitüleri "köyün sınıfına değil köye öğretmen" göndermeyi temel alan eğitim kurumlarıydı şeklinde yorumlar. Pamukpınar Köy Enstitüsü müdürü Şinasi Tamer ise enstitünün öğretmen yetiştirme anlayışını "şimdiye kadar, köye verildikleri halde köylüye yarar yerine zarar veren öğretmenin yerine, aynı köyün türküsünü söyleyen, nesnelere onun gözü ile bakan, onun derdine ortak öğretmeni yetiştirmek" şeklinde açıklar. Enstitü gerçekliğinin kısa özeti bu değerlendirmelerde çok açıktır.
Siyasi iktidar kısa bir süre önce taşımalı eğitim yapılan yaklaşık 2 bin köyde "köy yaşam merkezleri" açtığını basından izliyoruz. Açılan pek çok yerde henüz çok ciddi bir çalışma görülmüyor. Siyasal iktidarın son yirmi yılda tarikat ve cemaatları paydaş kılarak eğitimi evrensel laik-bilimsel doğasından nasıl uzaklaştırdığını, eğitimi sadece imam hatip penceresinden baktığını, eğitimdeki nitelik kaybını, liyakatsız atamaları, izleyip geliyoruz. Tüm bu nedenlerle projelerine yönelik genelde bir güvensizlik olduğu çok açıktır.
6 Ocak Cuma günü tek katlı binalardan oluşan okul bahçesinde YKKED Genel Merkezi, YKKED Bursa Şubesi, Nilüfer Belediyesi ve Bursa Ziraat Mühendisleri Odası'ndan gelen arkadaşlarla okulu ve yapılan çalışmaları ilgiyle inceledik. Bursa'nın İnegöl ilçesinde bulunan Çitli Nihat Korkmaz İlkokulu ve Ortaokulunda taşımalı eğitim yapılmadığı halde buradaki çalışkan okul yönetimi ve öğretmenler köy yaşam merkezinin nasıl olması konusunda özgün bir çalışmaya imza attıklarını gördük. Okul Müdürü Erçin Celaloğlu, öğretmenler odasında gelen konuklara köy halkının ürettiği çok farklı ikramlardan sonra okulda yapılan çalışmaları özetleyerek "öğrencilere, gençlere ve yetişkinlere" yönelik eğitimler hakkında bilgi verdi. Çocuklara yönelik akademik ve mesleki eğitimlerin verildiği okulda teknik becerilerin geliştirilmesi amaçlanarak "ahşap ve metal, tabiat ve hayvan bakımı, yaşam becerileri ve görsel sanatlar" atölyeleri kurulmuş. İlkokul öğrencilerinin serbest etkinlikler dersinin 2 saatini, 5 ve 6. Sınıflar bilişim teknolojileri dersini, 7 ve 8. Sınıfların teknoloji tasarım dersini bu atölyelerde işlemekte olduğunu öğrendik. Atölyeleri dolaşarak öğrencilerin mobilya atık malzemelerden ürettikleri farklı materyalleri gördük. Öğrencilerle konuştuğumuzda bu atölyelerde çalışmaktan, elleriyle materyaller üretmekten mutlu olduklarını ifadelerinden ve gözlerindeki ışıltıdan anlaşılıyordu.
Çitli Mahallesi'nde yaşayan ve tarımla uğraşan 18 yaş üstü herkesin ilgi gösterdiği eğitimler kapsamında gençlere yazılım ve 3D yazıcı ile cisim tasarlama ölçülendirme eğitimi verilirken, tarım teknolojileri kursunda 25 yetişkin katılımcı; gıda teknolojileri kursunda ise 32 katılımcının eğitim aldığını öğreniyoruz. Bu eğitimlerin haftanın üç günü akşamları okulda verildiğini öğreniyoruz. İnegöl ilçe tarım müdürlüğünün görevlendirdiği "gıda ve ziraat mühendisleri" de bu çalışmalara teorik ve uygulamalı eğitim vererek katılarak katkı vermişler. Gelen konuklara ikram edilen kurutulmuş çilek ve şeftali örnekleriyle Anadolu'nun kadim meyve kurutma kültürünün bu çalışmalarda öne çıktığını görüyoruz. Müdür Ercin Celaloğlu okulda üretimi yapılan ürünlerin ilerleyen süreçte kooperatifleşme modeliyle pazarlanacağını da ifade ediyor.
Okulun yaşayan, işlevsel canlı bir mekana dönüşmüşmüş olduğunu sevinçle gördük. İlkokul sınıflarında ayakkabısız giriş sağlanmış, sıra masa düzeni kaldırılmış, sınıflar, öğrenme alanı, sunum alanı, okuma alanı ve deney alanı olmak üzere dört alana ayrılmış. Okulda 2022 yılında kurulan Köy Yaşam Merkezinde yetişkinler için ile 7 yaştan 70 yaşa kadar bölgedeki tüm bireylerin eğitime katılmasının sağlanması amaçlanmış. Yetişkinler için, gıda teknolojileri, hijyen ve sanitasyon, kurutulmuş sebze meyve operatörlüğü, ekmek yapımı, reçel marmelat ve salça yapımı, giyim teknolojileri, çocuk iç dış ve gösteri giyimi, giysi tadilatı, bitki zararlıları ile mücadele, budama , çilek bahçe kurulumu, ceviz yetiştiriciliği, ekim dikim gübreleme, iyi tarım uygulamaları, evde onarım, bebek ve çocuk besleme gibi pek çok alanda eğitim verilmiş.
Çitli Mahallesi ilkokul ve ortaokulda yapılan çalışmalar çok değerli. Bu çalışmalara katılan başta müdür olmak üzere tüm öğretmen arkadaşları kutluyorum. Bu proje her yıl yeniden gözden geçirilmeli atölyeler ve Köy Yaşam Merkezi yeni donanımlarla güçlendirilmelidir. Gördüğümüz bir eksiklik, norm kadro gerekçesiyle öğrencilerin duyuşsal gelişimleri için gerekli olan resim-müzik dersleri için öğretmen olmamasıdır. Bir önerim de eğitim fakültelerinin bu çalışmalara paralel olarak yeniden yapılandırılması ve sınıf merkezli ezberci eğitimden işlik merkezli uygulamalı eğitime yönelmesidir. Çalışmalarda özgün Köy Enstitüsü modelinden esinlenildiğini görmek umut veriyor. Cumhuriyet, Köy Enstitüleri kurulurken köyü öğretmene teslim etmek istemişti. Şimdi Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılında okulun ve öğretmenlerin yeniden toplumsal sorumluluk alarak özgün projelerle toplumla buluşmasının sağlanabileceğini düşünüyorum. Bize bu gözlemleri yapmamızı sağlayan YKKED-Bursa Şubemize, okul yönetimine sonsuz teşekkürlerimizle.