EGE'DE FOÇA (PHOKIA) ANTİK KENTİ-FOÇALILARIN KURDUĞU MASSALIA VE COĞRAFYACI PYTHIAS (PİTIAS- M.Ö 350-285)
MEHMET BİLDİRİCİ
Foça hakkında kısa bilgiler şöyledir. Foça (Phokia) İzmir'in 70 km kuzey sahilinde 12 kentten oluşan İYONYA Birliğinin çok önemli bir kentidir. Birliğin öne çıkan iki kenti, Efes ve Milet'tir. M.Ö 545 tarihinde diğer İyonya kentleri ile birlikte Persler (İran) tarafından zapt edilmiş sıkıntılı dönemler başlamıştır. Uzun süren bu süreçte çeşitli olaylar olmuş sonunda Foçalılar Perslerle uğraşmak yerine kentlerini terk etmek ve batıdaki boş topraklara göç kararı almış bir kısmı buna katılmamış kalmış bir kısmı da sonra geri dönmüştür. Gene Foça devam etmiştir.
İyonya birliğinden MİLET (Miletos) Karadeniz ve diğer sahillerde 70 civarında kent (koloni) kurdukları bilinir. Milet'ten sonra en çok koloni kuran ikinci kent Foça'dır. Foçalıların kurdukları bilinen kentler şöyledir. Anadolu'da Amisos (Samsun) ve Lamsakos'dur (Lapseki). Batı da ise MASSALIA (Marsiya-Fransa)- ALAIA (Korsika)-ELEA & VALLA (İtalya) - EMPORION (İspanya, Katalonya) olmaktadır.
Bunların içinde en önemlisi Massalia olup bugün Fransa'nın Marsilya kentidir. Başkent Paris'ten sonra en kalabalık kentidir.. Marsilya kenti İtalya dışında Avrupa kıtasında kurulmuş en büyük ve ilk kentidir. Kurucuları Foçalılardır.
Massalia'dan çok önemli bir Coğrafyacı ortaya çıkmıştır. Phytias (Pitias M.Ö 350-285) ataları Marsilya'ya yerleşmiş bir Egeli bir Anadolu insanıdır.
Yaşadığı dönem incelenirse Pitias Büyük İskender (M.Ö 356-323) aynı çağın insanıdır. Büyük İskender, yaşadığı kısa ömründe Hindistan'a kadar uzanan topraklarda askeri fetihler yaparken aynı zamanda çok geniş coğrafi araştırmalar yapmış ve yaptırmıştır.
Bu çağda başka, ataları Foça'dan gitme Massalia'da Grek kolonisinden PYTHEAS Kuzey Avrupa da geziler yapmış bir coğrafyacıdır.
Akdeniz Cebeli Tarık Boğazı (Gibraltar) ile Atlas Okyanusuna bağlanır. İlk çağlarda ticaret yapan ve denizci bir ulus olan Fenikelilerin Kartaca'da (Bugün Tunus) Roma gibi bir kent devleti kurmuş Cebeli Tarık Boğazı'ndan Atlas Okyanusuna açılmışlar İngiltere ve İrlanda'da ticaret depoları kurdukları belirlenmiştir. Güneyde ise Afrika sahillerinde keşifte bulunmuşlardır. Denizcilikte çok ileri giden Kartacalıların Atlas Okyanusunda iyi havalarda yollarını kaybettikleri ve geri dönemedikleri ve Amerika'ya ulaşmış olabilecekleri savunulur. Ancak bu bir varsayımdır. Şu da var ki bildiğim kadarıyla bir Kartacalının Coğrafya konusunda yazılmış bir eser yoktur.
Pitias'a dönersek Atlas Okyanusu'na geçen ilk Grek olduğu bilinir. Buradan İngiltere İrlanda ve İzlanda kıyılarına ulaştığı, buralarda yaşayan Kelt (İngiltere eski halk) ve Germen kabileleri hakkında bilgi toplamıştır.
Ayrıca gelgit (denizin alçalıp tekrar normale gelmesi) olayından ilk bahseden kişidir. Bunu Ay'ın çekim gücüne bağlı olduğunu savunmuştur.
Gene kutup bölgelerinde geceleri güneşin batmadığını ancak güneş ışınlarının cansız olduğunu ifade etmiştir.
Pitias Okyanus isminde bir eseri (Peri Okenaou) olduğu bilinir, ancak bu eser bugüne ulaşamamıştır. Bu kitabında bahsettiği konular daha sonra yaşayan Strabon'un (M.Ö 63-MS 23) "Geograhica- Coğrafya" ve Romalı Tarihçi Pliny'nin (25-79) "Naturel History- Doğa Tarihi" isimli eserlerinden öğreniyoruz.
Ben Marsilya kentini iki defa ziyaret etme şansını yakaladım. Bir Tur gezisi ile biri de Gökova Akyaka'yı Sevenler Derneğinin Başkanı Bahar Suseven (Heike 1962-2012), zamanın Belediye Başkanı ve yönetim kurulu üyeleri birlikte oldu. "Su Mirasının Yeniden Keşfi" Projesi dolayısıyla yapılan toplantıya katılmak içindi.
Marsilya'yı çok iyi gezdik bizi gezdirdiler ve güzel ağırladılar.
Marsilya'da (Fr Marselles) çok yabancı yaşamaktadır. Bunlar kabaca şöyledir
10.000 Doğu Ortodoks-80.000 Ermeni-250.Müslüman çok içinde az sayıda Türk
Ortodokslar içinde ilk yerleşen Grekler olduğunu sanıyorum. Marsilya'da çok sayıda Ermeni göçmen yaşamaktadır. Bunlar genellikle Doğu Anadolu'dan 1915 sonrası göç ettirilen Ermenlerdir, aile ve kültür kökenleri Anadolu'dur.
Sonuç olarak Anadolu'da Türk Uygarlığı yanında pek çok uygarlık bulunmaktadır. Ama bunlar içinde Ege bölgesinden yeşeren ve 12 kentten oluşan İyonya Birliğidir.
İyonlalıların Türkistan'da görülmesi, Çinlilerle küçük bir savaş sonucu onlara Dajuan (Muhteşem Iyonlular) demesi gene bir İyonyalı olan Pitias'ın kutupları keşfi beni hayretler içinde bırakıyor.
Yazıya Pitias'ın Marsilya Borsa Binası önündeki heykeli eklenmiştir.