HARF DEVRİMİ'NİN PROVASI
Cumhuriyet Gazetesi'nin 15 Haziran 2025 Pazar Ekinin 3.cü sayfasında Tolga Aydoğan'ın yazısı vardı.
Atatürk'ün 1914'te Latin harfleriyle yazdığı mektubu görüyoruz. Latin harflerine geçiş, Osmanlı döneminde de gündeme gelmiştir.
2.ci Beyazid, Uygur harflerine geçmek istemişse de gerçekleşmemiştir. 19.yüzyılda çağdaş Azerbaycan edebiyatının kurucusu Mizra Fethali Ahundzade, Arap harflerini ıslah ederek Türkçe'nin Latin harfleriyle yazılabilmesi için bir çalışma yapmış, 1857'de İstanbul'da Sadrazam Fuat Paşa'ya bu uygulamayı önermiştir. Konu, Cemiyeti İlmiye Osmaniye' de görüşülse de kabul edilmemiştir.
2.ci Abdülhamit de Latin harflerine geçmek istemişti. "Halkımızın büyük cehaletine sebep, okuma yazma öğrenimindeki güçlüktür. Bu güçlüğün nedeni harflerdir. Kolaylaştırmanın yolu Latin harflerine geçmektir. " demişti.
Saray erkanı bu yıllarda Latin harflerini kullanıyordu. Sarayda Hatice Sultan ile ressam Melling Latin harfleriyle mektuplaşıyordu.
Enver Paşa, Arap harflerini ıslah eden bir yazı sistemini ordu içinde uygulamış ve bu alfabeye
"Enveriye" "Hattı Enveri" veya "Ordu Elifbası " gibi isimler verilmiştir.
Son sadrazam Ahmet Tevfik Paşa'nın oğlu Ali Nuri Bey de Şubat 1917'de bir alfabe tasarlanmıştır. Bu alfabe günümüzde kullandığımız Latin alfabesine benzemekte ancak bazı harfler kullanılmıştır.
Atatürk'ün Latin harflerine geçiş konusundaki düşünceleri çok daha eskiye dayanmaktadır. Mustafa Kemal Paşa'nın 1913-1917 arasında mektuplaştığı Madam Corinne (Lütfü) Cenova'dan İstanbul'a göç etmiş Levanten bir aileye mensuptur. Büyükbabası Gregoire sarayda tercümanlık yaptığı için aile, 1934'te çıkan soyadı kanunu ile "Tergiman" soyadını almıştır. Pasaliga kadar yükselen Madam Corinne'nin babası Luigi Bey ise adını " Ismet " olarak değiştirmiş ve sarayda doktorluk yapmıştır. 1910 yılında Yüzbaşı Ömer Lütfü Bey ile evlenen Madam Corinne, 1912'de Balkan Savaşı'nda eşini kaybetmiştir. Cumartesi günleri Beyoğlu'ndaki evinde düzenlediği müzikli toplantılara Mustafa Kemal de, Rauf Orbay ve Halide Edip Adıvar ile birlikte katılmış, Corinne'den Fransızca dersleri almıştır.
1913 Kasım'ında İstanbul'dan ayrılan Mustafa Kemal, Sofya'da (1914), Çanakkale'de (1915) ve sonrasında Diyarbakır, Siirt, Silvan gibi yerlerde bulunduğu dönemlerde Corinne ile Fransızca mektuplaş mistir. 1917'ye kadar Corinne 15 mektup, beş kart ve iki telgraf göndermiştir. 13 Mayıs 1914 tarihli Fransızca mektubunun son kısmında ise bu kez Latin harfleriyle Türkçe olarak "Dünya insanlar için bir imtihandır. İmtihan edilen insanın her suale mutlaka pek muvafık cevaplar vermesi mümkün olmayabilir. Fakat düşünmelidir ki hüküm cevapların heyeti umimiyesinden hasıl olan muhassalaya göre verilir. Bu nazariyeyi kabul ettikten sonra beni bazı noktalarda zayıf ve noksan bulmakla beraber hemen menfi hüküm vermekte istical göstermez ve Cevdet Bey'in mektubunda yer alan satırlarınız başka manada kelimelerden terekkub ederdi. M. Kemal
Validenize ve Matmazel Edith'e selam ederim."
Mustafa Kemal, Milli Mücadele döneminde de Harf Devrimi üzerine düşünmüş, 7-8 Temmuz 1919 gecesi Erzurum'da Mazhar Müfit Kansu Bey'e, "Zaferden sonra şekli hükümet cumhuriyet olacaktır. " dedikten sonra "Latin harfler kabul edilecek " demiştir.
10 Ağustos 1928'de Gülhane Parkı'ndaki tarihi konuşmasında "Arkadaşlar, güzel dilimizi ifade etmek için yeni Türk harflerini kabul ediyoruz. " diyerek süreci başlatıyor.
1 Kasım 1928'de 1353 sayılı Türk harflerinin kabul ve tatbiki hakkında kanun ile Latin harflerine resmen geçilmiştir.
Mustafa Kemal, 16 Mayıs 1919'da Samsun'a hareketinden birkaç gün once Corinne ve ailesiyle vedalaşır. Anadolu'da direnişi başlatmasının ardından İngilizler, Paşa'nın İstanbul'a dönmesi için saraya baskı yaparlar. Baskıları kabul etmeyen Mustafa Kemal 8-9 Temmuz 1919'da askerlikten istifa eder. Bu süreçte Paşa ile irtibatli kişiler baskıya uğrarlar.
İngilizler, Corinne evini basarlar, duvarda asılı duran Mustafa Kemal imzalı fotoğraf üzerine aileyi Sansaryan Handaki Emniyet Müdürlüğüne götürerek 19 gün gözaltında tutulur.