KORONAVİRÜS-1
Not: Koronovirüsle ilgili bilgileri doğru yerden öğrenirsek, yanlış ve kulaktan dolma bilgilerin önüne geçmiş oluruz. Bu yazı dizisini okuyacağınızı umut ediyorum! Bu vesileyle sağlıklı günler geçirmenizi dilerim.
Saygılarımla.
KORONAVİRÜS SALGINI: GERÇEKLER KOMPLOLAR
Virüs evriminde korkutan gelişmeler
(Herkese Bilim Teknoloji Dergisi, Sayı: 202, 7 Şubat 2020)
Yazan: Haluk Ertan
Çin'in Wuhan şehrinde 2019 Aralık sonunda ortaya çıkan yeni bir insan koronavirüsü dikkatleri tekrar viral salgınlara çevirdi. Aslında koronavirüsler (HCoV, Human Coranavirüs) sağlıklı insanlarda bilindik soğuk algınlığına neden oldukları için fazla önemsenmezdi. Fakat 21. yüzyılda hayvanlarda, hastalık yapıcılığı yüksek, insana bulaşabilen iki yeni koronavirüsün evrimleşmesiyle durum değişti. Bunlardan ilki "Ağır Akut Solunum Yetmezliği Sendromu'na" yol açan SARS-CoV, ikincisi ise "Orta Doğu Solunum Yetmezliği Sendromu'na" yol açan MERS-CoV idi.
Koronavirüsün ilk iki saldırısı: ilk virüsün yani SARS-CoV'in neden olduğu zatürre vakası 2002'de Çin'de ve virüsün doğal konağının yarasalar olduğu anlaşıldı. Fakat virüs Sivet Kedisi diye anılan başka bir aracı memeliden insana geçmişti. Çünkü -kedi olmadığı halde ona benzetilen- bu hayvanın eti, Çin'in bazı bölgelerinde yeniliyordu. Virüs, hayvandan insana bulaşabildiği gibi insandan insana da geçebiliyordu. Virüsün yerleştiği esas organ akciğerler olduğu için ağır hastalar, şiddetli solunum yetmezliği çekmişti.
Neyse ki ciddi halk sağlığı önlemleriyle salgın 774 ölümle atlatıldı (ölüm oranı %10 oldu). Ekonomik kayıp ise milyarlarca dolardı.
Bundan on yıl sonra, yani 2012'de bu kez MERS-CoV, bir Suudi vatandaşın ölümüne neden olarak yeni bir koronavirüs salgının kapısını açtı. Yedi yıl boyunca yani 2019 sonuna kadar çoğu Arabistan Yarımadası'nda yerleşik 858 kişi yaşamını kaybetti (ölüm oranı %35'di). Ağır zatürre yanında hastalarda sindirim sistemi ve böbreklerde de ciddi sorunlar çıkmıştı. Bu da yarasa kaynaklı bir koronavirüstü fakat insana develerden geçmişti. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) bu iki koronavirüsü sürekli izlenmesi gereken patojenler listesine aldı.
Üçüncü saldırı! WHO'nun koronavirüsleri izlemekle doğru bir iş yaptığı, 2019'un son günü Vuhan şehrinden gelen zatürre haberleriyle anlaşıldı. Çin Bilimler Akademisi, Vuhan Viroloji Enstitüsü araştırmacılarından öğrenildiğine göre (Zhou ve ark., 2020), Vuhan'daki salgın 12 Aralık 2019 tarihinden daha önce başlamış. Hastaların çoğunluğu, "canlı yabani ve evcil hayvan" satışının da yapıldığı şehrin deniz ürünleri pazarında bulunmuş kişilerdi ve bölgede kış hüküm sürüyordu.
SARS-CoV'nün neden olduğu salgın da bir hayvan pazarında ve kışın başlamıştı. İlk hastalık vakalarının koronavirüs taşıyan bir hayvanla (ya da hayvanlarla) temas sonucu geliştiği kesindi fakat kısa süre sonra, pazarla ilgisi olmayan insanlarda da hastalığın ortaya çıkması, virüsün insandan insana da geçebildiğini gösterdi.
Geçek Ocak ayının ikinci haftası, Şanghay'daki halk sağlığı kurumlarının ortak çalışmasıyla hastalık etmeni olduğu düşünülen 2019-nCoV'nün tüm genom dizisi çıkarıldı ve bu önemli bilgi dünyanın erişimine açıldı. Çinli viroloğlar kısa sürede büyük iş başarmıştı.
Not: devam edecek
Derleyen: Kemal GÜRBÜZ
19.02.2020