EFES ANTİK TİYATROSU

       Değerli okurlar, bir hafta ara verdikten sonra tekrar EFES konusuna dönüyoruz. Çünkü EFES, Türkiye' deki ören yerleri içinde en eski ve en büyük ören yerlerinden biridir. T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI, "Tarih boyunca pek çok evre geçirerek Roma İmparatorluğu çağının en önemli harabelerinden biri olan EFES' in merkezinde yer alan EFES Antik Tiyatrosunun restorasyonunun yapılarak koruma koşullarının sağlanması, turizm ve kültürel amaçlı kullanımının sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi için hazırlanan projeleri doğrultusunda restorasyon uygulaması yapılmaktadır. Restorasyon kapsamında: yapının özgün kısımları korunacak, yapı niteliksiz onarım ve eklentilerden arındırılacak, özgün malzemeye uyumlu malzemeler ve bilimsel yöntemler kullanılarak onarım, sağlamlaştırma ve gereken yerlerde güçlendirmeler yapılacaktır. Ayrıca yapının kültürel ve turizm amaçlı aktiviteler için kullanılmasını sağlamak için gerekli teknik donanımı yenilenerek güvenlik önlemleri alınacaktır. Restorasyon müdahalelerinde vertikanın(dik,dikey,diklemesine) içerisinde müzesi ve kazı başkanlığı denetiminde arkeolojik kazı çalışmaları tamamlanarak yapısal sağlamlaştırma uygulaması için gerekli verilere ve zemine ulaşılacaktır. Elde edilecek verilere ilişkin döküm ve belgeleme çalışmaları yapılarak yapısal sağlamlaştırma detayları güncelleşecektir. Ana duvarlarında kesme taş duvar kaplamaları tamamen yok olmuş olan ve genel olarak yönlü iç duvar örgüsü gözlenen bölümlerin yapının taşıyıcı sistem dengesini etkilediği statik analizleri sonucunda özgün nitelikte olduğu belirlenen taş malzeme kullanılarak tamamlama uygulaması yapılacaktır. Yine taşıyıcı sistem dengesinin müdahaleyi zorunlu kıldığı voritorium (izleyicilerin yapıya girip çıktıkları üzeri tonozla örtülü geçit) bölümünün yok olmuş kısımlarında özgün malzemesi kullanılarak üzerindeki özgün bölümleri taşıyacak şekilde tamamlama uygulaması yapılacaktır.

                Kuzey cavea duvarlarına ve kuzey Analemma (istinat duvarı) duvarlarına üst katlarında ve kuzey girişindeki lento bölümlerinde deformasyona uğramış ve derzleri açılmış olan kısımlarda statik zorunluluklar ölçüsünde taş bloklar projede yerleri işaretlendikten sonra numaralandırılarak sökülecek gerekli konservasyon çalışmaları sonrasında taş bloklar özgün yenlerine kullanılarak duvar yeniden örülecektir. Moloz taş örgülü tonozda yapısal ayrışmalara ve duvar basamaklarına kireç karışımı harç ile enjeksiyon yapılarak sağlamlaştırma yapılacaktır. Tüm taş bloklar, üzerlerindeki çatlaklara, yıpranmalara tabaka halinde koruma ve ayrışmalara yüzey ve derz bozulmalarına, bozulma tür ve seviyelerine paralel olarak konservasyon uygulamaları ile müdahale edilecektir. Yapının özgün bölümlerine zarar veren çimento harçlı tamamlamalar, onarımlar, düzeltmeler ve niteliksiz imitasyonlar: özgün malzemeye zarar vermeyecek ölçüde ve teknikte itina ile temizlenecektir. Çimento harçlı onarım temizlendikten sonra altından çıkan yüzeylerde yapının taşıyıcı sistemini olumsuz etkiyelecek boyuttaki eksilmeler imitasyon harcı kullanılarak tamamlanacaktır. Daha küçük boyutlu olan ve işlevi etkilemeyecek eksilmeler için tamamlama yapılmayacaktır. Yapıya geç dönemde çimento içerikli malzemeler ile yapılmış olan onarımların yapıya daha fazla zarar vermesini engellemek amacı ile caveaya (izleyicilerin oturduğu bölüm) geç dönemde beton oturma basamaklarından yapıya zarar vermeden kaldırılabilir olanları kaldırılacak, yerlerine kaba yontu taş ve purolar katkılı hidrolik kireç harcı kullanılarak yeni oturma basamakları yapılacaktır. Aşırı bozulmuş, kısmen kırılmış konglomera ana kaya kendi yapısı ve dokusu uygun harç tatbikiyle sağlamlaştırılacaktır. Ana kaya üzerinde zapping uygulaması yapıldıktan sonra ziyaretçilerin güvenliği ve yapının zarar görmemesi amacı ile bu bölüme girişin ertelenmesi amacıyla projesinde belirtilen pasif önlemler alınacaktır. Caveada alt yapı üzerine yapı inşa etmek için kullanılan konglomera taş bloklardan bozulmaya ve parçalanmaya uğramış olanlar sağlamlaştırılarak ziyaretçi güvenliği sağlanacak ve açığa çıkan ana kaya aşınmalardan korunacaktır. Güney anaklemma duvarı önündeki mermer döşeme kaplamasında yapılacak konservasyon çalışmaları sonrasında büyük boyutlu eksilmeler özgün mermer malzeme ile küçük boyutlu eksilmeler ise kireç karışımlı harç ile tamamlanacaktır. Duvarlar üzerinde sabitlenmemiş, serbest duran ve tehlike oluşturabilecek taş bloklar bulundukları yerlerden alınarak gerekli konservasyon uygulamaları yapılarak alındıkları yere yapı ve kullanıcı güvenliği sağlayacak şekilde sabitlenecektir. Döşeme taşlarının yok olduğu bölümlerde yapıya yağmur suyu etkilerinden yapının korunmasını sağlayacak şekilde gerekli ayrıca katman ve kireç bağlayacak harç ile döşeme kaplaması yapılacaktır. Orkestra dış çemberinde bulunan düzgün şekilde döşeme katmanlarının mevcut parçaları çevresi ve yüzeyleri toz/toprak tabakalarından arındırılarak yatak kısmına oturmayan elemanlar sabitlenecek ve yeniden grotesktik örtü ve koruyucu katman ile kaplanacaktır. Sahne binası döşemesinde bulunan ve yapı taşları üzerinde bozulmalara sebep olan çimento harçlı döşeme kaplamaları yerine yapıya zarar vermeyecek kireç bağlayıcı harç ile uygulama yapılacaktır. Özgün sıraların yok olmasını engellemek amacı ile sıraların duvarları ayrılan kısımlarında sağlamlaştırma çalışmaları yapılacaktır. Paradoks zeminlerde bulunan özgün tuğla kaplamalar sağlamlaştırılacaktır.

                Kuzey analemma (tiyatronun cavea adı verilen yarım daire planlı seyirci tribünlerini iki yandan sınırlayan istinat duvarının adı) duvarında bulunan iki açıklığın arkasında yapının yıkılmasıyla birlikte oluşan toprak dolgunun sabit olmayan, kayan kısımları alınacak, toprağın kaymaması için gerekli olan eğilim verilerek sabitlenecektir. Daha sonra dolgu üzerinde moloz taş ve kireç karışımı sağlamlaştırma uygulaması yapılacaktır. Anlaşıldığı üzere ilk yıllarda özgün bir yenileme yapılmamış ve elde bulunan malzeme ile rasgele bir düzenleme yapılmış, o da geçen yıllar içinde yarılmış, çatlamış, yıpranmış ve özelliği bozulmuş." Çünkü tiyatro basamaklarının birçoğu sera naylonuyla ve bezlerle kaplanmış ve girişe/gezmeye kapalı durumdaydı. Orada neredeyse 50-60 yıldır konserler, festivaller yapılırdı. Lise yıllarında biz de gider izlerdik. O zamanlar antik tiyatro kapalı da değildi. Bu tiyatro 24.000 seyirci alabilecek kapasitede imiş. İmparator Cladius döneminde inşa edilmeye başlanmış ve MS 117' de tamamlanmış. Burası tiyatro gösterilerinin yanı sıra gladyatörler arenası olarak da kullanılıyormuş. Bağbozumu şenliklerinde şarap tanrısı Dionysos' u onurlandırmak için burada çeşitli gösteriler düzenlenirmiş. Tiyatronun simgesi gülen ve ağlayan maskelerin hikâyesi buradan geldiği biliniyormuş. Efes Antik Tiyatrosu, dünyanın en ünlü orkestraları, Sting, Elton John, Joan Baez, Mikis Teodorakis, Ray Charles, Jose Carreras gibi dünya starlarına ev sahipliği yapmış.

NOT: Şadan Hocam' dan ek bilgi: "Efes Tiyatrosu deyince: Bir kişi 40 cm yer kaplarsa 24.000 kişilik. Türkiye' de sığarı (kapasitesi) en fazla olan tiyatrodur. Orkestradan analemma duvarına yüksekliği 48 metredir. Roma döneminde ARENA olarak da kullanıldı.(Orkestra yarım dairesi derinleştirildi.) Akustiği muhteşem. Sahnede kâğıt yırt, en tepedeki duyar. M.S. 54 yılında Saint Paul, Hristiyanlığa çağırınca halk burada isyan etti: Efes' in Artemis' i uludur!. Nidası İYONYA' nın mavi göklerini inletti. Sığarı bundan fazla olan amphitiyatrolar var: Bergama, Tripolis(Buldan), Nyssa(Sultanhisar) ile Kyzikos(Erdek)."

YAZARIN DİĞER YAZILARI