Her bireyin yaşamında almış olduğu eğitimin niteliği ayrı bir önem arz eder. Bireylerde davranış değişikliğini sağlamak için verdiğimiz eğitimde hedef ve davranışların ne düzeyde kazandırıldığını doğru metotlarla ölçmek gerekmektedir.
Nitelikli ölçme araçlarının olmadığı durumlarda gerçekleştirdiğimiz eğitim-öğretim faaliyetlerinin amacına hizmet etmediğini/edemediğini görürüz.
Eğitimde neyi nasıl öğreteceğimizin baştan belirlenip planlanması, uygulanması ve bu süreç sonunda hangi ölçme ile öğrettiklerimizi değerlendireceğimiz sürecin sağlıklı bir şekilde gitmesini sağlar.
Öğrettiklerimizi ne kadar öğrettiğimizi ölçemiyorsak ve ölçme yöntemlerimiz bize bunun cevabını veremiyorsa doğru bir eğitim veriyoruz diyemeyiz.
Eğitimde Neden Ölçme ve Değerlendirmeye Gerek Duyarız?
İnsan gündelik hayatında, okul hayatında, iş hayatında farklı ölçmelere tabi tutulur ve değerlendirilir.
Ölçme sadece eğitim alanında kullanılan bir kavram değildir. Hayatımızı ile de iç içe olan bir süreçtir. Ancak eğitimde ölçme ve değerlendirme ciddiye alınarak programlanması ve uygulanması gereken bir süreçtir.
Neden Ölçüyor ve Değerlendiriyoruz?
1)Hazırladığımız ve uygulamada kullanıyor olduğumuz programın değerlendirilmesi,
2)Eğitim ve öğretimin ne kadar etkili olduğunun değerlendirilmesi,
3)Öğrencilerin ilgi alanlarının belirlenmesi, yeteneklerinin keşfedilmesi,
4)Öğrenme ve öğrenme ortamındaki eksikliklerin saptanması,
5)Öğrencinin başarısının değerlendirilmesi için ölçme metotları kullanıyor ve bunların verdikleri sonuçlara göre değerlendirme yapıyoruz.
Aslında yapılan bu ölçme ve değerlendirmeler onca şeyi belirlerken bir taraftan da sistemin doğru işlemesini sağlar. En önemli şey sistemin doğru bir şekilde işlemesini sağlamaktır. Çünkü sistem doğru işlerse eğitimde başarılı olmamız kaçınılmazdır. Başarıdan kastımız da topluma sağlıklı, üreten, araştıran, iletişim kuran bireyler yetiştirebilmek. Doğru eğitilen, yeteneğine göre kendini geliştirebilen her birey iyi bir toplumun da temelini oluşturacaktır.
Peki, eğitimde hangi alternatif ölçme ve değerlendirme yöntemlerini kullanmalıyız?
Eğitimde onca zamandır kullanılan özellikle test bazlı sınavlar öğrenciyi ölçmede ne kadar yeterli oldu? Günümüzde artık alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri kullanılmaktadır. Öğrencinin bilgisinin yanı sıra farklı alanlardaki becerilerini de ölçebilen teknikler kullanmalıyız.
Alternatif değerlendirme yöntemleri portfolyo değerlendirme, performans görevi ve değerlendirme, öz değerlendirme, akran değerlendirme, tanılayıcı dallanmış ağaç, yapılandırılmış grid ve kelime ilişkilendirme testi olarak yedi başlıkta inceleyebiliriz.
Alternatif Değerlendirme Yöntemleri
1) Öğrenci Gelişim Dosyası – Portfolyo Değerlendirme
Öğrenci gelişim dosyaları, öğrencilerin kendileri için önceden belirlenmiş hedeflere ulaşmak için izledikleri yolları gösteren, yaptıkları çalışmaların ve kazanımlarının kanıtı olan ürünleri koydukları dosyalardan oluşur.
Portfolyo ile hem öğrenme süreci hem de öğrenme ürünleri birlikte değerlendirilir.
Öğrenci gelişim dosyaları bireyseldir ve ortak hedefler için kullanılamaz.
Öğrenci başarısının değerlendirilmesinde portfolyo kullanılabilir.
Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerinin gelişmesi için öğrenci gelişim dosyası kullanılabilir.
Öğrencilerin gelişimlerini yansıtır.
Öğrenci gelişiminin aileler, diğer öğretmenler ve tüm kesimler tarafından izlenmesi gerektiği durumlarda kullanılabilir.
Biçimlendirici değerlendirme ve düzey belirlemeye dönük değerlendirme için kullanılabilir.
Tanıma – Yerleştirme amacıyla portfolyo kullanılması mümkün değildir.
Analiz, sentez ve değerlendirme basamaklarında davranışların kazandırılması ve ölçülmesi istendiğinde kullanılabilir.
Öğrenci gelişimini ve sürecini izlemek, öğrenciye sorumluluk ve araştırma duygusu kazandırmak, öğrencilerin kendisini değerlendirebilmesine olanak sağlamak, öğrencinin kendi ilgi ve yeteneklerini keşfetmesini sağlamak, sunum ve sosyal becerilerin kazanılması gibi hedefler öğrenci gelişim dosyası kullanmanın amaçları arasında yer almaktadır.
2) Öz Değerlendirme
Öğrencilerin, başta belirlenmiş ölçütleri kullanarak belli bir konuda kendi çalışmalarını, bilgi, beceri, tutum ve davranışlarını kendi kendilerinin değerlendirmesidir.
Öğrenci kendi eksiklerini görebilir.
Öğrenci kendini değerlendirirken neleri öğrenip neleri öğrenmediğini belirleyebilir.
Öğrenci kendi güçlü ve zayıf yönlerini görebilir.
Akran değerlendirmede olduğu gibi öz değerlendirme içinde de yanlılık söz konusudur.
3) Akran Değerlendirme
Akran değerlendirme, öğrencilerin kendi arkadaşlarının çalışmalarını belirlenen ölçütlere göre değerlendirildiği değerlendirme türüdür. Ancak okulun ilk zamanları öğrencilerin birbirini henüz tanımadıkları veya yeterince gözlem yapmadıkları durumlarda kullanıldığında doğru sonuçlar vermeyebilir.
Katılımcı bir değerlendirmedir.
Öğrenciler birbirlerinden bilgi alışverişi sağlar.
Öğrencilerin kendi güçlü ve zayıf yanlarını görmelerini sağlar.
Akran değerlendirme içinde yanlı davranma olabileceği için böyle bir sınırlılık da bulunmaktadır.
Ancak öğrencilerimize yanlı davranmama konusunu derslerimizde ve konularımızda da mevcuttur ve biz eğitimciler de bu davranışı onlara aşılayabiliriz de.
4) Tanılayıcı Dallanmış Ağaç
Birbiri ile ilişkili soruları, doğru ve yanlış şeklinde birbirlerinin devamı niteliğinde sorulmasıdır. Verilen her doğru yanıta bağlı olarak başka bir soru sorulur.
Yanlış ya da eksik davranışları ortaya çıkartır.
Öğrencilerin yanlışlarını sonraki safhada düzeltmesine olanak sağlar.
Değerlendirmeden çok öğretim amacına hizmet eder.
Bilgisayar ortamında kullanılabildiği için öğrenmeyi daha eğlenceli hale getirir.
Öğrenci doğru çıkışa varamadığında geri adım ile hangi yerde yanlışlık yaptığını bulabilir.
Doğru – yanlış soruları hazırlamak zordur.
Şans faktörü güvenirliği etkiler.
Bilgi, kavrama ve uygulama basamağı görülür.
Hazırlanması uzun zaman alır ve deneyim gerektirir.
5) Yapılandırılmış Grid
Öğrencilerin gelişim düzeyine bağlı olarak 6 – 16 kutucuktan oluşan bir tablo şeklinde hazırlanan yapılandırılmış gride, her kutucuğa bir kelime, resim, sayı vs. yazılır. Sorulan bir soruya bağlı olarak bu kutucuklardaki uygun kelime ya da kelimeler öğrenci tarafından seçilmesi istenir. Doğru cevap sayısına bağlı olarak, öğrencilerin seçtiği doğru ve yanlış sayılarına bağlı olarak puanlama yapılır. Böylece doğrular gibi yanlışların da puanlamaya katılması sağlanır.
Tek bir üniteyi/konuyu kapsayan bir çalışma olarak hazırlanabilir veya karma yapılabilir.
Görsel düşünce ve becerilerin gelişimini sağlar.
Değerlendirmenin monotonluktan uzaklaşması sağlanır.
Yanlış seçilen kutucuklar öğrencilerin eksiklerini ortaya koyar.
Yanlışları eleyerek doğru yanıt bulunma gibi bir durum yoktur.
Kısa sürede uygulanabilir.
Soru hazırlaması zordur.
Sentez ve değerlendirme basamağında kullanılamaz.
Şans faktörü çoktan seçmeli testler kadar olmasa da vardır.
6) Performans Görevi ve Değerlendirme
Alternatif değerlendirme yöntemleri içinde yer alan öğrencilerin gerçek yaşamında karşılaşma olasılığı olan problemlerin sunulmasıyla öğrencilerin üst düzey zihinsel becerilerin geliştirilmesi ölçülüp değerlendirilmesi için verilen görevlere performans görevi denmektedir.
Deney yapma, resim yapma vb. gibi görevler performans görevlerine örnektir.