UYGAR KİŞİLİĞİN ÖLÇÜSÜ VAR MIDIR?
Sözlükte uygar sözcüğünün karşılığı " kültürlü, eğitimli, görgü kurallarına uyan, medeni." olarak verilmiş. Bu tanım da uygar kişiliği tam olarak yansıtmıyor. Çünkü daha önceleri de belirttiğim gibi sözlükler, genel anlamda bir tanım verirler. Ayrıntı veremezler.
Kişinin hangi kültürü aldığı, kendisini ne tür bir kültür yapısıyla donanımlı kıldığı, onun davranışlarında inceliği mi yoksa kabalığı mı ortaya koyduğu önemlidir. Ama halk arasında kültürlü deyince insan ilişkilerindeki incelik akla gelmektedir. Okuyup araştırarak kendisini yetiştirmiş, genel kültür sahibi, kibar tavırlı insanlar, kültürlü, uygar bir kişi kabul ediliyor ki doğrusu da budur. Geniş bir bilgi sahibi olup da çağdaş verileri kabul etmeyen, kendi dar çevresindeki görgü kurallarına göre davranan kişi, halkın algıladığı kültürlü sözünün kapsamında değil, öyle değerlendirilemez.
Değişik saç modelleriyle ve renkleriyle daha güzel göründüğünü sanıp o kafanın içini boş bırakan, çağdaş görünümlü olmaya çaba gösteren kişi de çağdaş değil, uygar bir kişi de sayılmaz. Çünkü çağdaşlık ve uygar bir kişilik, görünüşte değil, özdedir. Davranışlardaki inceliktedir.
Öncelikle çağın gelişimini değerlendiren, çağdışı düşünce yapısında olmayan birisidir kültürlü, uygar sözünün kapsamına giren kişi. Sürekli okur, araştırır, dünyanın gelişimine yalnız biçimsel yönden değil, özde uyum sağlayabilir. Böyle bir kişi, eleştiriye de özeleştiriye de açıktır. Eleştiriyi anlayışla karşılar. Kendi yanlışlarını görerek kendisini eleştirebilir. Özeleştiri yapabilir. Kişinin kendisinde yanlışlar bulabilmesi, bunu kabul etmesi, bir erdemdir aynı zamanda.
Uygar bir kişide bulunması gerekli özellikleri ortaya koyan söz ya da davranış biçimleri var mıdır? Evet vardır.
Uygar bir kişi, öncelikle gerektiğinde izin isteme inceliğini gösterebilmelidir. Böyle bir kişi, kendisini dünyanın merkezine koymayıp yalnız kendisinin değil, başkalarının da bir değer olduğunu kabul ediyor demektir. Daha açığı, bencil olmayıp kendisinin dışındakilere de saygılı davrandığı anlaşılır.
Bu kişi, aynı zamanda kendisine yapılan iyi davranışları büyüklüğüne ya da küçüklüğüne bakmaksızın karşısındakine teşekkür eder. Bu da çok önemli bir nezaket göstergesidir. Aynı zamanda başkalarına iyilik yapılmasını teşvik eden bir davranıştır. Bir gönül almadır. Değerbilirliktir. Bu da kişide bulunması gerekli önemli bir erdemliliktir.
Üçüncü ve en önemli uygar kişilik ölçüsü, bir hatada en ufak bir payı bulunsa bile özür dilemesini bilmektir. Özür dilemesini bilen insan, eleştiri ve özeleştiriye açık insan demektir. Bunu önemli kılan, özellikle bizim toplumumuzda her nedense özür dilemekle suçu tümüyle üstlenmek olarak değerlendirildiği için kolay kolay uygulanamıyor olmasıdır.
Bunu uygulayamayan kişi, bencildir; kafasını belli kalıpların içine hapseden kişidir. Böyle bir davranış biçimi ise bağnazlıktır. Böyle kişilere halk arasında "İnsanlıktan nasibini almamış" denir. Bu da o kişinin gerçek kültür sahibi olmadığı anlamına gelir. Hatta "Yontulmamış" da denir.
Bu gibi kişiler, incelik sergileyemeyen görgüsüz kişilerdir. Uygar sayılamazlar.
Bir kişinin uygar sayılabilmesi için, izin istemesini bilmesi, özür dileyebilmesi ve yapılan bir yardım, iyilik için büyüklüğüne, küçüklüğüne bakmaksızın teşekkür edebilmesi gerekir. Bunu yapamayan kişi, uygar sayılamaz. Bencildir. Kendisini dünyanın merkezine koyarak bakar çevresine ve çevresindekilere. Eleştiriyi kabul etmez. Edemez. Kibri buna izin vermez. Kibir de yalnız kendisinin her şeyi hak ettiğini düşündürür insana. Bu nedenle de özeleştiri yapamaz. Kendi yanlışlarını göremez.
Bir düşünelim: Böylesi insanların çoğunlukta olduğu bir dünya, yaşamak istediğimiz bir dünya olabilir mi? 05.08.2020
Nuri Çelik