Köy Enstitüleri 17 Nisan 1940 tarihli ve 3803 sayılı yasa ile özellikle köy ilkokullarına öğretmen yetiştirilmesi amacıyla kuruldular.
Türkiye'ye özgü olan bu eğitim projesini milli eğitim bakanı olan Hasan Âli Yücel bizzat yönetti. İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç, bu yapılanmanın uygulayıcısı fikir babası ve önderiydi. Öğrencileri ona "Tonguç Baba" adını vermişlerdi.
"Köy Enstitüleri Haftası" Köy enstitülerinin kuruluş tarihi olan 17 Nisan'ı içine alan bir haftalık dönemi kapsıyor. Ülkenin her köşesinde Aradan yıllar geçmesine karşın kutlamalar sürüyor. Bu yıl İzmir'de Eğit-Der Konak Şubesinin düzenlediği 84. Kuruluş yıldönümü kutlama programa katıldım. Emekli Milli Eğitim Müdürü ve İlköğretim Müfettişi Halil Karaman'ın köy enstitülerin kuruluş amaçları ve eğitimin niteliği üzerine yaptığı konuşmanın ardından Hep bir ağızdan Öğreten Marşını da söyledik Bu yılki kutlamaya Karabağlar'ın Yeni Belediye Başkanı Helil Kınay'da katıldı..
Köy enstitüleri, kapatılmasının (1954) üzerinden 70 yıl gibi bir zaman geçmesine karşın ülkemizin gündeminde bugün de önemli yerini koruyor. Bu da gösteriyor ki Köy enstitüleri toplumumuzun yaşamında ve belleğinde derin izler bırakmış.
Cumhuriyetimiz kurulduğunda ülkemiz yıllar boyunca süren savaşlar sonucu büyük yıkıma uğramış halkımız iyice yoksullaşmış direniş gücünü neredeyse kaybetmiş, sefalete sürüklenmişti. Okuryazar oranı yaklaşık % 5'lerdeydi. Kadınlarımızda bu oran % 1'lere iniyordu. Atatürk'ün iktisat kongresi sırasında söylediği "Siyasi ve askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsun, ekonomik zaferlerle taçlandırılmadıkça yaşayamaz ve sürekli olamaz" sözleriyle ekonomik kalkınmaya hız verildiği gibi. Muallimler yeni nesil sizin eseriniz olacaktır. Toplumun düşmanı cehalet, cehaletin düşmanı öğretmendir, sözleriyle de ülkede eğitim seferberliği başlatılmıştır.
Günümüzde de kabul edilen gerçek, ekonomik kalkınmanın temelinin eğitimden geçtiğidir. Bu konudaki otoriteler; Kore, Çin gibi ülkelerin hızla kalkınmalarının temelinde bilimsel eğitime verdikleri önemin yattığını ifade ediyorlar. O gün bu gerçeği gören cumhuriyet yöneticileri, okuryazar oranının hızla artırılması yönünde girişimlerde bulunmaya başladılar. Bunların ilki "Köy Öğretmen Okulları" deneyimi idi. Burada başarılı sonuçlar elde edildi. Ne var ki yeterli sayıda ve nitelikte öğretmen yetiştirme konusunda çok gerilerde kalınmıştı.
Daha pratik uygulamalara geçildi. Askerliğini başarı ile tamamlamış, zeki köy gençlerinden yararlanılmalıydı. Bu anlayış içinde "eğitmen" olarak bir yıllık kurslarla yetiştirilen bu gençler, köylere gönderildiler.
KÖY ENSTİTÜLERİ NİN KURULUŞ FELSEFESİ
1940'lara ulaşıldığında ülkede okuryazarlık düzeyi yaklaşık yüzde 25'e ulaşabilmişti ancak. Nüfusu 18 milyona yaklaşan Türkiye'de 1939-40 ders yılında ortaokul öğrencilerinin sayısı 92 bin, lise öğrencilerinin sayısı da ancak 26 bin kadardı. Yüzde 80'i bulan köylü nüfusu oranında azalma yaşanmıyordu. Köylerimiz, çağdaş uygarlıktan uzakta, bilgiye açtı. Yoksulluk içindeki bu köylere gönderilen kent kökenli öğretmenler, ilk fırsatta köyden uzaklaşmanın yollarını arıyorlardı. Bu olgu, enstitülerin yaşama geçirilmesi düşüncesinin temelini oluşturdu.
Demiryollarına ve kent merkezlerine yakın, tarıma elverişli kırsal alanlardaki hazine toprakları enstitülerin kuruluşuna ayrıldı. Sayıları, Hasan Ali Yücel'in Milli Eğitim Bakanlığını da kapsayan dönemde, hızla artarak 1946 yılında 21'e ulaşmıştı.
Baba Tonguç'un "Doğada en üstün varlık, asıl değer yaratıcı olan İNSAN'DIR, insan elidir. El, insanı öteki yaratıklardan ayıran en verimli organdır." "İnsanın tükenmezliği ve insanoğlunun erdemi ve yaratıcılığı, elleriyle beyni arasında kurabileceği uyumla doğru orantılıdır." sözlerinden ilham alan " İş için, iş içinde, işle eğitim" "Yaparak yaşayarak öğrenme" olarak adlandırılan anlayış, köy enstitülerin uygulamalarında bir ilkeydi. Özgün bir Türk eğitim modeli olan Enstitüler için Ünlü ABD'li eğitimci John Dewey: "Düşümdeki okullar Türkiye'de kuruldu." demiştir.
Enstitülüler, Günün bir yarısında sıralara oturup bilimsel eğitim aldılar. Günün diğer yarısı uygulamalar ayrılmıştı, kendilerine ayrılan bu topraklar içinde; ektiler biçtiler, bahçeler, ahırlar oluşturdular. Ağaç budadılar, Arıcılık yaptılar, hayvan beslediler, süt sağdılar. Arta kalan zamanlarında da mandolin, keman çaldılar. Klasik eserleri okudular. Moliere'in, Gogol'ün oyunlarını sahnelediler.
Onlar, gittikleri köylere ışık saçacaklar, köylüye önder olacaklar, modern tarım tekniklerini uygulayacaklardı. Kendi okullarını imece yoluyla nasıl kendileri yapmışlarsa köy okullarını da köylüyle birlikte inşa edeceklerdi. Nitekim bu konuda başarılı çalışmalar yaptılar. Yokluk içindeki ülkemiz ve yoksul köylülerimiz için önemli bir gelişmeydi bu.
YALNIZ ÖĞRETMEN DEĞİL.
Enstitüler, yalnız öğretmen değil, köyün gereksinim duyduğu sağlık memuru, ebe gibi sağlık elemanlarını da yetiştiriyordu. Kapatıldığı 1954 yılına kadar Köy enstitülerinde 1.308 kadın ve 15.943 erkek toplam 17.251 köy öğretmeni yetişmişti.
Mahmut Makal, Talip Apaydın, Fakir Baykurt, Ümit Kaftancıoğlu, Mehmet Başaran, Ali Dündar, Mehmet Uslu ve Dursun Akçam. Muğla'mızdan Bahattin Uyar, Feyzullah Ertuğrul
gibi önde gelen yazarlar ve düşünürler bu okullarda yetişmişlerdir.
1946 yılında çok partili yaşama geçtiğimiz dönemde Demokrat Parti ve hatta CHP içinde bazı çevreler, köy enstitülerine karşı büyük bir karalama kampanyası başlattılar. Toplumun gelenekçi kesimi pek çok açıdan Köy Enstitülerini yadırgamıştır. Eğitimi sadece seçkinlerin tekelindeymiş gibi görenler köylünün eğitimini eleştirmişlerdir. Köylünün uyanmasından rahatsız olanlar, bu kampanyanın başını çekiyordu. Bir toprak ağasının: "Benim yüz altmış tane köyüm var. Bu köylerdeki köylüler benim sözümden çıkmazlar. Bu öğretmenler köylerime girdiği zaman ben bu köyleri, köylüyü nasıl yönetirim?" sözü, kampanyanın nedenini en iyi şekilde açıklamaktadır.
1954 yılında köy enstitüleri çıkarılan bir yasayla "ilköğretmen Okulları"na dönüştürüldü. Temel felsefesinden tamamen uzaklaştırıldı. Dolayısıyla kapatıldı. Kaybeden ülkemiz oldu.
TURGUT DERELİ