AKYAKA ve YAKIN ÇEVRESİNDE YAZITLAR VE ONLARDAN GELEN BİLGİLER I
MEHMET BİLDİRİCİ
Muğla-Ula ilçesinin Gökova Körfezi kıyısında yer alan AKYAKA seçkin bir turizm beldesidir. Son Belediye seçiminden önce SAKİN KENT-CITTA SLOW unvanı olan Ula’nın bir mahallesidir. Akyaka ve yaklaşık 3 km içeride Gökova ilk çağda bir Karia kent olarak kurulmuş bulunan IDYMA
(İdima okunur) kentinin yerleşim birimleridir. İdyma çok şanslı bir kenttir. Muğla Ula hakkında hiç yazıt bilinmezken İdyma hakkında 25 civarında yazıt okunmuş, Kayda geçmiş, bazıları kaybolmuş bazıları elimizdedir.
Bu konuda geniş bilgiler Web sitemde Idyma bölümünde yer almaktadır.
Bu yazımda burada bulunmuş ve okunmuş yazıtlara ait birkaç örnek verilecektir. Öncelikle burada bulunmuş yazıtlar, dilleri konusunda açıklama yapmak yerinde olacaktır.
Idyma'nın içinde bulunduğu Karia bölgesinde üç dil konuşulmuş ve üç yazı dili oluşmuştur. Bunlardan ilki bölgenin ilk yerel halkı Karia'lıların konuştuğu ve yazdığı Karia dilidir. Ancak Karia dilinden
gelen yazıt ve belgeler yok denecek kadar az olduğu için bu dil çözülememektedir. Son kazılarda sadece Kaunos'da bu dilde bir yazıt bulunmuştur. Ayrıca Milas Müzesi’nde de Karia dilinde bir yazıt sergilenmektedir. Akademisyenlerin bu konuyu aydınlatması gerektiğine inanıyorum. Ben bilebildiğim kadar Karia dili gizemini korumaktadır.
Bir alt kültürden burada yaşayan Lelegelerin bir yazısı olmamıştır. Karia dilinde bazı yazılara ise Mısır’da rastlanmaktadır.
İkinci konuşulan dil Grekçe'dir. M.Ö. 6-7. yüzyıldan yörenin 13. yüzyıl sonlarında Türkler tarafından fetih edilmesine kadar resmi ve konuşma dili Grekçe’nin Iyon ve Dor lehçeleridir. . Bu yüzyıldan
cumhuriyetin kurulmasına kadar bu dil etnik gruplar (Rumlar) tarafından konuşulmuştur..
Yöremizde bulunan yazıtların büyük çoğunluğu Helenistik döneme aittir.
Bu sürede yöremiz Rodos Karşıyakası (Parea) olarak yönetilmiştir.
Yöremizde görülen yazıtların büyük çoğunluğu Rodos Yönetimi dönemine aittir.
Bölge M.Ö 546-324 yılında Persler (İran), MS 1. yüzyıldan itibaren Roma tarafından yönetilmiş, onların dili Latince ve Perslerin dili bölgede yayılmamış konuşulmamıştır. Bunlara ait yazıt ve kazılardan çıkan objeler yoktur.
Bazı çevreler ısrarla Karia bölgesindeki kentlerin isimlerinin Orta Anadolu’da büyük bir uygarlık kuran Hititlerin LUVİ dilinden geldiğini savunurlar. Bunlar arasında Idyma, Muğla, Milas’ta bulunur. Karia
bölgesinde Hititler hiç egemen olmamış, hiç yaşamamış ve dilleri Luvice hiç konuşulmamıştır. Şimdiye kadar bu konuda bir yazıt bir obje görülememiştir. Bunu burada açıklamayı vicdanı bir görev bilirim.
Yöremizdeki yazıtlar 1885 yılından itibaren tespit edilip okunmaya başlamıştır. Bu konuda epigrafik (yazıt okuma) çalışmalar yapanlar Cousin-Diehl, L. Robert ve George Bean'dir. Bu araştırmaların İdima
konusundaki bölümleri elimizde bulunmaktadır.
Burada şunu da açıklamak isterim. Devrim Gazetesi 25.04.2018 tarihli sayısında incelediğin Strabon Coğrafya kitabında Körfezin ucundaki antik kenti Bargasa olarak vermiştir. Buranın Idyma olduğu yukarıdaki araştırmacılar tarafından yazıtlara dayalı olarak anlaşılmıştır. Bugün yeri tam olarak saptanamamış Bargasa Akbük civarında sanılmaktadır.
"Avusturya Bilimler Akademisi ile Ren Westefalya Bilimler Akademisi"nin (Österreichische Akademie der Wissen-schafter, Rheinisch-Westfaelische Akademie der Wissenschaften), Rodos Karşıyakası yazıtları (Die Inschriften der Rhodischen Peraia) bünyesinde sayfa 145-155 arasında (Dr. Rudolf Habelt (GMBH Bonn 1991) tarafından yayınlanmıştır.
Bu çok değerli yazıt Paris'te araştırmacı Guy Meyer tarafından bu yazının yazarı Mehmet Bildirici’ye gönderilmiştir. Maalesef bugün hayatta olmayan Guy Meyer benim yakın dostum ve Gökova’ya âşık bir Parisliydi.
Bu yazıtları gerçekten çok değerlidir. Bir örnek vermek gerekirse Konya civarında okunan yazıtları da inceleyen biriyim. Konya ve civarında Roma dönemine ait Grekçe yazılar sayılamayacak çok olduğu halde, Helenizm dönemine ait yazıtlar çok çok az sayıdadır. Idyma’da ise bulunan yazıtların Idyma yazıtlarının Helenizm dönemine ait oluşu bunların değerini kat kat artırmaktadır.
Son olarak da Roma İmparatorluk yönetiminde Grek dili ve kültürünü geniş olarak devam ettiği anlaşılmaktadır. Nadiren Konya’da Latince yazıtlara da rastlanmaktadır.
(Devam edecek)